تبیین نسخه شناختی و روش شناختی اختلاف صوری و محتوایی نسخه ها، نمونه ویژه: ارزیابی رساله فی العشق ابن سینا

در این نوشتار با بررسی صوری و محتوایی اختلاف نسخه های رساله فی العشق ابن سینا، روشی برای تصحیح معتبر این رساله ارایه شده است. هدف پژوهش، تشخیص نسخه یا نسخه ‎ های اصیل است که مبنای تصحیح آینده باشد. این مهم با تبیین اختلاف واژگان نسخه ها با ترجمه کهن از رساله و اختلاف صوری و محتوایی واژگان نسخه ها با یکدیگر و ارایه نمودار خانواده نسخه ها حاصل می شود.

روش/ رویکرد پژوهش: 

روش شناسی پژوهش توصیفی-تحلیلی و بدین نحو است که: الف) قدمت نسخه ها و در دسترس بودن آن ها مهمترین اصل برای تصحیح های پیشین بود، اما باید در موارد اختلاف واژگان، علاوه بر قدمت، درک محتوایی و فلسفی از واژگان مدنظر باشد؛ این اصل مبتنی بر مصطلحات آثار ابن سیناست. ب) دو بند اول تمام نسخه های موجود با یکدیگر مقایسه شده و موارد اختلاف آن ها روشن شود. ج) از میان تمامی واژگان اختلافی، چند واژه بر اساس تاثیر محتوایی آن ها بر معنای متن، لحاظ شوند. د) در موارد اختلاف واژگان در نسخه یا نسخه های اصیل، واژگانی مدنظر قرار گیرد که هماهنگ با ترجمه کهن این رساله است.

یافته ها مبتنی بر مقایسه دو بند ابتدایی نسخه ها، نوع ارتباط نسخه ها با یکدیگر و خانواده نسخه ها را تعیین کردند؛ این که دو خانواده نسخه ها برای رساله فی العشق قابل تشخیص است که اساس نگارش قدیمی ترین نسخه موجود یعنی نسخه کتابخانه اونیورسیته به شماره 7/4711 است. نتایج پژوهش نشان دادند که ملاک تصحیح جدید نسخه کتابخانه ملک به شماره 3/4641 به عنوان نسخه ای که از نسخه اصل استنساخ شده است و برای فهم دقیق متن بایسته است که از نسخه های پنجگانه دیگر و حاشیه های متن نسخه ها در تصحیح جدید بهره گرفته شود. برتری و اعتبار نسخه کتابخانه ملک نسبت به پنج نسخه دیگر الف) به سبب هم خانواده بودن با نسخه اصل و ب) استفاده از نسخه بدل و ضبط اختلافات در حاشیه نسخه است. این ویژگی ها در نسخه کتابخانه اونیورسیته و ظاهریه هم هست اما در نسخه کتابخانه اونیورسیته جملات بسیاری به سبب خطای ناسخ حذف شده است و نسخه کتابخانه ظاهریه نیز از نظر فیزیکی بسیار صدمه دیده و بسیاری از کلمات آن قابل خواندن نیست. سه نسخه دیگر-ایاصوفیه، اسعد افندی و مجلس- نیز به جهت به دست دادن تمام موارد اختلافی از نسخه بدل انتخاب شدند.