مقایسه نسخه های خطی و چاپ سنگی کتاب منقول الرضا

کتاب منقول الرضا اثر محمدرضا جدید الاسلام (1266-1185ق/1849-1771م) یکی از ردیه ‎هایی است که در زمان قاجار علیه یهودیان نوشته شده است. گفته شده این کتاب ابتدا به زبان عبری بوده و در دوره پادشاهی فتحعلی شاه تالیف گردیده و سپس در عصر ناصرالدین شاه به فارسی ترجمه شده است. ابتدا گمان می رفت که تنها چاپ سنگی فارسی از این کتاب وجود دارد، اما پس از جستجو معلوم شد دست نوشته هایی از آن نیز در کتابخانه ها موجود است. در این پژوهش نسخه های خطی کتابخانه های ملک، ملی، مجلس، آیت الله مرعشی و چاپ سنگی کتاب معرفی، بررسی و مقایسه می شود. هدف این مقاله معرفی ویژگی های نسخه های مختلف کتاب منقول الرضا و تبیین تفاوت های آن هاست و به پرسش ها، ویژگی ها و تفاوت نسخه ها، علت این تفاوت ها و چگونگی معرفی نسخه ها در فهرست نسخ خطی پاسخ می دهد.

 روش/رویکرد پژوهش: 

روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است که با اتکا به شیوه کتابخانه ای و مطالعه نسخه های خطی، به مقایسه نسخه های موجود در کتابخانه ها پرداخته و تفاوت ها و شباهت های آن ها را با یکدیگر به طور کلی بررسی کرده است.

مقایسه نسخه های خطی موجود و چاپ سنگی کتاب مشخص کرد: اولا سه نفر خود را مترجم کتاب از متن عبری دانسته اند:1. مرکب، نویسنده نسخه شرح مرکب است. متنی که از او به دست آمده بسیار ناقص است، بنابراین نمی توان درباره آن قضاوت کرد. 2. محمدعلی کاشانی (معروف به ملا آقاجانی) که در نسخه خطی ملک به نام منقول الرضا خود را مترجم کتاب به فارسی و خطاط متون عبری نامیده است. احتمالا بعد از مرکب کتاب را ترجمه کرده است. به نظر می رسد ترجمه نسخه های خطی ملی و مجلس نیز از کاشانی باشد. 3. علی بن حسین حسینی تهرانی که کتاب را به نام اقامه الشهود فی رد الیهود به چاپ سنگی رسانده و نوشته کتاب را، از زبان عبری به کمک محمدجعفر برادرزاده مولف (محمدرضا جدیدالاسلام) ترجمه کرده است. خطاط متن عبری چاپ سنگی نیز محمدعلی کاشانی است. این کتاب حدود چهار سال پس از نسخه های خطی، نوشته شده است. ثانیا بین نسخه های خطی و چاپ سنگی کتاب منقول الرضا تفاوت هایی وجود دارد؛ به علت این که مترجمان و کاتبان در مطالب دست برده اند و مطالبی از خود و کتب ردالیهود و کتاب های بشارات کتاب مقدس به پیامبری حضرت محمد (ص)، به کتاب اضافه کرده اند. ثالثا فهرست نویسان و فهرست نگاران معرفی درستی از این نسخه ها به دست نداده اند و معمولا به اشتباه توضیحات چاپ سنگی را برای آن ها آورده ا ند.