معناشناسی تاریخی واژه «مهر»: کاوشی در دلایل حذف «مهر» از نظام واژگانی قرآن کریم

مهریه از جمله انگاره‏ هایی در قرآن کریم است که به دلیل ارتباط با حوزه ‏های مختلف فقهی، حقوقی، اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی همواره مورد توجه عالمان تفسیر قرار داشته و بحث‏های بسیاری در پیرامون آن شکل گرفته است. با این حال، از جمله پرسش‏های تفسیری درباره مهریه که هنوز پاسخی دریافت نکرده، آن است که چرا قرآن کریم به ‏جای استفاده از واژه پرسابقه «مهر» که پیشینه‏ ای بس دراز در فرهنگ عرب پیش از اسلام دارد، از واژه‏ های «اجر»، «فریضه»، «صدقه» و «نحله» برای اشاره به مفهوم مهریه بهره جسته است. برای پاسخ به این پرسش کلیدی، در مطالعه حاضر با بهره‏ گیری از روش معناشناسی تاریخی، قدیم‏ترین سابقه واژه «مهر» در زبان آفروآسیایی پیجویی شده، سیر تحولات معنایی این واژه تا زبان عربی مدرسی به مطالعه گذاشته شده و مولفه‏ های معنایی آن در بافت نزول قرآن کریم استخراج شده است. این مطالعه نشان می‏دهد که واژه «مهر» بر پایه این تلقی فرهنگی در روزگار پیش از اسلام شکل گرفته است که نکاح به مثابه یک دادوستد اقتصادی است که در آن، زن به عنوان یک کالا در ازای مقادیری از مال که همان مهریه است، مبادله می‏شود. قرآن کریم در تقابل با این باور پیشااسلامی، از کاربرد واژه مذکور صرف نظر کرده و چهار واژه جدید را برای تاسیس یک فرهنگ اسلامی در حوزه مهریه به کار گرفته است.