تاملی در پرسش متداول «خدای-تعالی- با تو چه کرد؟» در متون منثور عرفانی (شخصیت ها، دلایل و جزئیات رحمت و عذاب)

بیان مسئله:

 یکی از پربسامدترین بن‏مایه‏های متون عرفانی، خواب و رویا‏ست که نوعی کرامت به شمار می‏رفته و به‏سبب إخبار از عالم غیب، ابزاری برای کسب شناخت و آگاهی بوده ‏است. در میان این خواب‏ها، به‏دلیل نگرانی و ترس صوفیه از عالم پس از مرگ و عاقبت کار خود، پرسش «خدای تعالی با تو چه کرد؟» بسیار متداول ‏است؛ پرسشگر از راوی می‏خواهد که او را از سرنوشت خود و حوادث عالم برزخ آگاه ‏کند. اگر خداوند راوی را آمرزیده‏ است، دلیل آمرزش چه بوده و اگر احیانا عتاب یا عذاب کرده، به تاوان کدام غفلت و اشتباه او بوده ‏است.

نگارنده در این مقاله برای پاسخ به پرسش یادشده، هجده متن منثور عرفانی را بررسی کرده است.

با تحلیل حکایات مرتبط، این نتیجه حاصل شد که در بیشتر اوقات، راوی از آمرزش خداوند و لطف او خبر می‏دهد و اینکه کار، آسان‏تر از آن ‏است که خلق می‏پندارند‏؛ به‏گونه‏ای‏ که در مقابل پنجاه‏ و ‏نه حکایت رحمت خداوند، تنها با نه حکایت عذاب و عتاب او مواجهیم. تامل در حکایات نشان ‏می‏دهد که لطف و «رحمت بی‏علت» خداوند و به عبارت دقیق‏تر «فضل و کرم» او افزون‏بر عارفان و پارسایان، مردمان عادی و گناهکاران و قاتلان را نیز در بر می‏گیرد و از این نظر، اصل نقدش، داد و لطف و بخشش ‏است؛ همچنین بهشت و نعمت‏های بهشتی، کمترین پاداش خداوند به رستگاران ‏است؛ در‏حالی‏که رویت خداوند و همنشینی با او، رضایت و خشنودی حق از بنده، استقبال پیامبر (ص) از عارف و همنشینی با پیامبران و صالحان، پاداش‏های ویژه‏تری به شمار می‏روند.