تحقیق و تصحیح رساله «التوحیدیه» ملا شمسا گیلانی

برهان تمانع یکی از براهین مهم کلامی در اثبات یگانگی خدا و نفی تعدد اله است. درباره این برهان و چگونگی دریافت آن از آیه شریفه ﴿لو کان فیهما آلهه إلا الله لفسدتا﴾ نگرش یکسانی وجود ندارد. متکلمان و فلاسفه در تبیین تلازم میان «تعدد آلهه» و «فساد» در این آیه و نیز در دلالت این برهان بر توحید ذاتی یا ربوبی، دیدگاه‌های متفاوتی دارند. ملا شمسا گیلانی در رساله «التوحیدیه»، برهان مستفاد از آیه یاد شده را ناظر به توحید ذاتی واجب تعالی می‌داند و معتقد است تعدد و تکثر واجب الوجود بالذات مستلزم «فساد» به معنای «عدم تحقق ممکنات» است. تصحیح حاضر برای نخستین بار، بر مبنای هشت نسخه خطی موجود در کتابخانه‌های ایران صورت پذیرفته است. بدین منظور نسخه کتابخانه مجلس (شماره 1823) که کهن‌ترین نسخه به شمار می‌آید اساس نسبی تصحیح بوده و شیوه تصحیح بینابین برگزیده‌ شده است.