گونه شناسی هویت زمان در فرش قاجار بر اساس هرمنوتیک فلسفی گادامر

زمان، مفهوم و چگونگی ادراک و بیان آن، از مقولات مورد توجه در حوزه های مختلف اندیشه بشری است. نحوه نگرش به زمان، سبب گردیده تا آرای مختلفی در باب ماهیت آن ارایه شود. هنرمندان فرش در عصر قاجاریه، متاثر از روند تحولات در زمینه های گوناگون، تجارب جدیدتری را در نقش پردازی، نسبت به ادوار گذشته حاصل نمودند و در مواجهه با پدیده هایی چون زمان بر اساس جهان ذهنی و عینی خود و با توجه به ظرفیت های فرش، به بازنمایی آن پرداختند. مساله این پژوهش تاویل و فهم زمان در طرح و نقش فرش قاجار به مثابه یک متن تک رسانه ای، مبتنی بر گزاره «فهم» در رویکرد هرمنوتیک فلسفی گادامر است. مبتنی بر ضرورت شناخت وجوه مختلف فرش، از جمله ظرفیت بازنمایی و دلالت های معانی طرح و نقش فرش، هدف این مقاله، شناسایی زمان، کیفیت و هویت گونه های آن در فرش قاجار می باشد. مهم ترین سوالات این پژوهش عبارتند از: بازنمود زمان در فرش قاجار چگونه است؟ فهم زمان و هویت گونه های آن در فرش قاجار، براساس هرمنوتیک فلسفی گادامر چگونه قابل تبیین است؟ برای دستیابی به پاسخ سوالات پژوهش، طرح و نقش پنج تخته از فرش قاجار به عنوان نمونه پژوهشی، با روش غیراحتمالی انتخاب و بر مبنای روش تحلیل محتوا مطالعه شده اند. ماهیت این پژوهش، بنیادی، در قالب پژوهش های کیفی است. شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای- اسنادی و مشاهده آثار و ابزار جمع آوری اطلاعات، فیش تحقیق و تصاویر است. بر اساس نتایج حاصله زمان در فرش قاجار از نظر ماهیتی به دو صورت کیفی و کمی با نشانه های مرتبط، ثبت شده است. وقایع آیینی، اندیشه ها و روایات اساطیری، نوشتارهای مختلف، ایجاد حرکت و توالی زمان با استفاده از تقابل های مکانی، عناصر تجسمی، خوانش نوشتارها، سطح بندی اثر، روایت و عناصر آن، استفاده از نمادهای ارجاع دهنده به زمان، از پیش فهم های مولد زمان هستند و با دلالت های صریح و ضمنی و بازخوانی متون غایب در اثر، تداعی ذهنی و فهم شهودی از گونه های زمان در فرش را موجب می شوند. همچنین گفتمان های مسلط در دوره قاجار بر نحوه مواجهه جامعه و هنرمند فرش با زمان و گونه های آن، موثر بوده اند. قدرت و اقتدار شاهانه، باستان گرایی (ملی گرایی)، سنت گرایی، تجددگرایی (نوگرایی)، اسطوره و مذهب از مهم ترین این گفتمان ها هستند.