بررسی و تحلیل اندیشه های جهان شناسانه در آثار ناصرخسرو

این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است و مسیله اصلی آن نقد و تحلیل آرای جهان شناختی ناصرخسرو و جست وجو در سرچشمه های آن است. از نگاه ناصرخسرو هستی به دو بخش عالم روحانی و جسمانی تقسیم می شود و مراتبی از بالا به پایین دارد. مراتب ابداع، عقل کلی و نفس کلی در جهان روحانی واقع شده است. عالم جسمانی شش مرتبه هیولی، طبیعت کلی، جسم، افلاک، طبایع و موالید دارد. آفرینش هدفمند است و ازطریق ابداع صورت می گیرد. از امر حق، عقل کلی و از عقل کلی، نفس کلی پدید می آید که مدبر عالم و واسطه انتقال فواید عقل کلی بر مراتب فرودین است. هیولی سایه نفس کلی است و ازنظر نفس کلی در سایه خود، طبیعت کلی پدید می آید. جسم جوهری دارای درازا، پهنا و ژرفاست. افلاک و اجرام نیز دست افزارهای نفس کلی در خلق عالم فرودین و تدبیر آن به شمار می آید. چهار عنصر خاک، آب، باد و آتش ارکان را تشکیل می دهند و از ترکیب آنها با طبایع چهارگانه، موالید ثلاثه پدید می آید. انسان آخرین مرتبه هستی و یاریگر نفس کلی در رسیدن به عالم عقل است و سعادت او در گرو تعالیم ناطق و امام، و تلاش دیگر مراتب کیش اسماعیلی است. ریشه برخی از باورهای جهان شناسانه ناصرخسرو را باید در آرای حکمای یونان و آثار متفکران اسماعیلی مانند ابویعقوب سجستانی و حمیدالدین کرمانی جست وجو کرد.