بررسی پاسخ های فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی ریحان (Ocimum basilicum) به محلول پاشی سیلیسیم در شرایط تنش شوری

سابقه و هدف:

 تنش شوری یکی از تنش های محیطی و محدود کننده رشد و تولید بوده که تشدید آن در سالیان اخیر باعث کاهش چشمگیر عملکرد در گیاهان گردیده است. حدود 20 درصد از کل زمین های آبی در ایران (حدود 33 میلیون هکتار) را زمین های شور تشکیل می دهد . در ایران حدود 7 میلیون هکتار از زمین های کشاورزی دارای درجات مختلف شوری هستند که به دلیل عوامل نامطلوب مانند زهکشی نامناسب، تبخیر و تعرق و استفاده بی رویه از منابع آب زیرزمینی احتمال افزایش آن وجود دارد. اولین اثرات شوری در گیاهان ایجاد تنش اسمزی است. سیلیسیم دومین ترکیب معدنی در کره زمین پس از اکسیژن است که اثرات مثبت آن در تحمل گیاهان به تنش های محیطی مشخص شده است. جذب سیلیس توسط گیاهان تحت تنش شوری، باعث افزایش فعالیت H+-ATPase و H+-Ppase در غشاء پلاسمایی و تونوپلاست می شود که نتیجه آن کاهش جذب سدیم و افزایش جذب پتاسیم و تغییر تقسیم یون ها در ریشه ها و برگ های گیاهان است. بنابراین، این تحقیق با هدف بررسی اثرات محلول پاشی سیلیسیم بر صفات فیزیولوژیکی گیاه ریحان به عنوان یک گیاه دارویی و غذایی مهم در شرایط تنش شوری انجام شد.

این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 4 تکرار در شرایط کشت گلدانی در شهرستان بهبهان استان خوزستان در سال 1400 اجرا شد. عامل اول تنش شوری (صفر و 150 میلی مولار) و عامل دوم محلول پاشی سیلیسیم (صفر و 2 گرم در لیتر) بود که مطابق با توصیه ی شرکت سازنده در نظر گرفته شد. در این آزمایش صفاتی مانند عملکرد کوانتومی، شاخص کلروفیل با استفاده از دستگاه SPAD ، کلروفیل a، کلروفیل b، کاروتنویید، کلروفیل کل، قند محلول و پروتیین محلول در گیاه ریحان اندازه گیری شد.

بررسی داده ها نشان داد که تنش شوری باعث کاهش عملکرد کوانتومی، عدد کلروفیل متر (SPAD)، کلروفیل b، کاروتنویید، کلروفیل کل، قند محلول و پروتیین محلول شد. همچنین نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن بود که محلول پاشی سیلیسیم به ویژه در شرایط تنش شوری باعث افزایش عملکرد کوانتومی، عدد کلروفیل متر (SPAD)، کلروفیل a، قند محلول و پروتیین محلول شد. در تنش شوری 150 میلی مولار، تاثیر محلول پاشی سیلیسیم در بهبود اثرات تنش شوری بر روی برخی صفات مانند عملکرد کوانتومی و قند محلول بیشتر بود، به طوری که باعث افزایش صفات مذکور به ترتیب به میزان 95/0 و 49/36 درصد نسبت به عدم محلول پاشی گردید. اثر متقابل شوری و محلول پاشی سیلیسیم نشان داد که آبیاری بدون تنش شوری و محلول پاشی سیلیسیم باعث افزایش قند محلول و پروتیین محلول ریحان شد.

نتایج این آزمایش ، نشان دهنده ی اثرات سودمند محلول پاشی سیلیسیم در شرایط تنش شوری بود. به نظر می رسد زمانی که گیاه در معرض تنش شوری قرار گیرد، اثرات سودمند سیلیسیم محسوس تر است، اگرچه تحت شرایط مطلوب، این سودمندی نیز وجود دارد.