گفتمان کاوی نامه های امام علی (ع) به معاویه بر اساس رویکرد وندایک

تحلیل گفتمان انتقادی (تگفا) یکی از رویکردهای جدید تحلیل گفتمان است که بر اساس آن عوامل فرازبانی همچون قدرت، تاریخ و ایدیولوژی مورد بررسی قرار می گیرد. این رویکرد در نیمه دوم قرن بیستم به همت برخی از اندیشمندان و نظریه پردازان علم زبان شناسی شکل گرفت. تیون وندایک از جمله افراد برجسته و از پیشگامان مطالعه و پژوهش در زمینه تگفاست. به عقیده او ایدیولوژی در گفتمان می تواند از طریق راهکارهایی به نام مربع ایدیولوژیکی بازنمایی شود که مبنای این راهکارها، وجود تقابل های دوگانه میان گروه خودی و غیرخودی است. گفتمان امام علی (ع) در نامه هایش خطاب به معاویه از چنین ویژگی برخوردار است که می توان آن را بر اساس رویکرد ون دایک و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی مورد کاوش قرار داد. این پژوهش از آن جهت حایز اهمیت است که در آن ایدیولوژی دو تفکر متقابل در تاریخ اسلام، از طریق روش تگفا برای مخاطب تشریح می گردد. یافته ها بیانگر آن است که ایدیولوژی امام علی (ع) و معاویه منجر به قطب بندی میان دو گروه و به عبارت دیگر تقابل «ما» و «آن ها» گردیده است این در حالی است که با تبیین  وجوه اختلاف دو گروه در هویت، اعضاء و اعمال جایگاه گروه خودی (ما) اعتلا و جایگاه گروه غیر خودی (آن ها) تنزل یافته است. علاوه بر این شرافت نسب، خلوص، ایمان به خدا، معاشرت با نیکان و شجاعت به عنوان مهمترین نکات مثبت «ما» و نفاق، کفر، معاشرت با بدان و پیروی از شیطان به عنوان مهمترین نکات منفی «آن ها» در گفتمان امام علی (ع) بازنمایی گردیده است. همچنین به نظر می رسد که ایدیولوژی امام علی (ع) یعنی «اعتقاد راستین به دین اسلام» و ایدیولوژی معاویه یعنی«انحراف از دین اسلام» در نتیجه تقابل آن دو متجلی شده است.