تعیین غلظت ترکیبات شبه استروژنی در مصب رودخانه های سواحل ایرانی دریای خزر با استفاده از روش خوشه بندی و آنالیز مولفه های اصلی

مواد شیمیایی مختل کننده غدد درون ریز، مانند ترکیبات شبه استروژنی بیسفنول A و نونیل فنول از منابع مختلفی توسط رودخانه ها به دریای خزر وارد می شوند. این ترکیبات در غلظت های کم می توانند به طور بالقوه برای سلامتی انسان و موجودات آبزی خطرناک باشند. در عین حال، اطلاعات مربوط به غلظت آن ها در مصب رودخانه های دریای خزر، محدود است. بنابراین در مطالعه حاضر، غلظت آلاینده های BPA و NP و برخی از فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب در مصب 49 رودخانه ورودی دریای خزر از استان های گیلان، مازندران و گلستان در ماه های مرداد تا شهریور 1394 بررسی شد. غلظت ترکیبات در بین مصب های مختلف مقایسه گردید و اولویت بندی ترکیبات شبه استروژنی و فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب با استفاده از آنالیز مولفه های اصلی (PCA) و دسته بندی فاکتورها و مصب ها نیز با آنالیز خوشه ای (CA) انجام شد. بر اساس نتایج، غلظت ترکیبات BPA و NP به طور متوسط µg/l 1/81 و µg/l 2/85 اندازه گیری شد که بالاتر از حد مجاز بود و بیشترین غلظت این ترکیبات در رودخانه های تالش، آستارا، انزلی، ازارود، نشتارود، طلارود و تجن اندازه گیری گردید. نتایج PCA، 2 مولفه اصلی را موثر بر کیفیت آب رودخانه ها با مقدار واریانس 81/41٪ و با مقدار ویژه 1> نشان داد، که در درجه اول پارامترهای EC، TDS، TSS و TS از مهم ترین فاکتورها و سپس میزان نیترات و فسفات در درجه بعدی اهمیت قرار گرفتند. همچنین بر اساس نتایج CA، 4 دسته مصب و پارامترهای کیفی جدا گردید. به طورکلی نتایج نشان داد که رودخانه های سواحل ایرانی دریای خزر، دارای غلظت بالایی از ترکیبات شبه استروژنی بوده که می تواند حاصل آبشویی زمین های کشاورزی و پساب صنایع و مناطق مسکونی باشد.