پهنه بندی مناطق مستعد کشت گیاهان دارویی در استان قم با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP)

رویکرد روز افزون استفاده از گیاهان دارویی و فرآورده های حاصل از آن، نقش این گیاهان را در چرخه اقتصاد جهانی پررنگ تر کرده است. به طوری که مصرف رو به تزاید آن تنها اختصاص به کشورهای در حال توسعه نداشته، بلکه یکی از عوامل مهم بهداشتی کشورهای پیشرفته نیز محسوب می گردد. این تحقیق با هدف پهنه بندی مناطق مستعد کشت گونه های گیاهی دارویی و با استفاده از مدل تصمیم گیری چند معیاره تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در استان قم انجام گردید. به همین منظور، با غربالگری معیارها و گزینه ها، نه معیار شامل: ارتفاع از سطح دریا، شیب زمین، دمای حداکثر مطلق سالانه، دمای حداقل مطلق سالانه، بافت خاک، عمق خاک، EC آب، دسترسی به منابع آب و کاربری اراضی و هفت گزینه شامل: آویشن باغی، اسطوخودوس، بابونه آلمانی، بادرنجبویه، به لیمو، رازیانه و رزماری با نظرسنجی از خبرگان آشنا با گیاهان دارویی، انتخاب شد. با استفاده از مدل AHP، وزن هرکدام از معیارها با مقایسه زوجی بین آن ها بر اساس اطلاعات پرسش نامه ای و با نرخ ناسازگاری 01/0 و با استفاده از نرم افزار Expert Choice تعیین گردید. با توجه به وزن نسبی که به هرکدام از لایه های نه گانه در مرحله وزن دهی در مدل AHP تعلق گرفت، در محیط نرم افزار GisArc در هر یک از لایه ها، اعمال گردیده و از طریق الگوریتم Weighted overlay در جهت هم پوشانی کردن لایه ها استفاده گردید و نقشه پهنه بندی استان قم به لحاظ نواحی مستعد کشت گیاهان دارویی برای هریک از هفت گونه گیاهی دارویی مورد نظر، تهیه شد. نقشه نهایی در چهار طبقه یا کلاس محدودیت، شامل: بدون محدودیت، محدودیت کم تا متوسط، محدودیت متوسط تا زیاد و محدودیت زیاد، طبقه بندی گردید. نتایج نشان داد که در میان معیارهای پهنه بندی مناطق مستعد کشت گونه های گیاهی دارویی در استان قم، بیشترین وزن نسبی متعلق به معیار EC آب با 3/30 درصد و کمترین وزن نسبی مربوط به معیار شیب زمین با سه درصد بوده است. پس از تولید نقشه های پهنه بندی هم، مشخص شد که در مجموع، برای مناطق مستعد کشت هفت گونه گیاهی دارویی مورد مطالعه، به طور میانگین: 66/8 درصد مساحت استان در طبقه یک (بدون محدودیت)، 38/6 درصد در طبقه دو (محدودیت کم تا متوسط)، 71/12 درصد در طبقه سه (محدودیت متوسط تا زیاد) و 97/71 درصد در طبقه چهار (محدودیت زیاد) واقع شده است.