نقش ایرانیان در تاریخ علم قرائت تا قرن نهم هجری

پژوهش در زمینه نقش ملل مختلف در علوم اسلامی، به خصوص برای خود آن ملت، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. ایرانیان در طول تاریخ اسلام، خدمات علمی زیادی به علوم مختلف اسلامی از قبیل حدیث، تفسیر، ادبیات عرب و... داشته اند. این مقاله به شیوه توصیفی - تحلیلی و با جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای در پی پاسخ به این سوال است که ایرانیان چه نقشی در علم قرایت و فرازونشیب های آن در طول نه قرن نخست (از صدر اسلام تا احیاء مجدد علم قرایت توسط ابن جزری، یک ونیم قرن پس از حمله مغول) داشته اند؟ پیشینه قرایت در ایران پیش از اسلام، اولین اساتید ایرانی قرایات قرآنی، پراکندگی جغرافیایی و بوم های اساتید ایرانی قرایت، حضور ایرانیان در میان قاریان هفت گانه، واکنش های دانشمندان ایرانی به انتخاب قرایات سبعه از سوی ابن مجاهد و پایه گذاری اختیار قرایات، از مواردی هستند که در این مقاله بررسی شده اند. در نهایت می توان چنین نتیجه گرفت که اگرچه قاریان ایرانی در مراحل اولیه شکل گیری قرایات، نقش خاصی نداشته اند اما در مراحل بعدی، از جمله از نظر وجود در میان قاریان هفت گانه، و رد یا توسعه نظریه قراء سبعه، شکوفا شده و حضور فعال و ثمربخشی داشته اند. همچنین، روحیه روشنفکرانه برخی ایرانیان آنان را از جمود بر قرایت یک قاری بازمی داشت بدین ترتیب رو به گزینش و «اختیار» از میان قرایات آوردند. در نهایت، پس از حمله مغول، محافل قرایت در ایران با افول شدیدی روبه رو شد و حدود یک ونیم قرن بعد، مجددا تلاش هایی برای احیای آن آغاز شد.