واکاوی و بررسی روایات اختلاف قرائت در تفسیر ماثور البرهان

البرهان سید هاشم بحرانی از جمله مهم ترین تفاسیر ماثور شیعه در نیمه اول قرن یازدهم قمری است. تفسیر ماثور یا روایی از قدیمی ترین گونه های تفسیری است که برای تبیین آیات الهی شکل گرفته است. این روش، در قرن یازدهم با رواج قلمرو اخباری گری بر حوزه های علمی شیعه، به اوج خود رسید. تفسیر البرهان در زمره تفاسیر ماثور محض محسوب می شود و شامل همه سور قرآن بوده و روایات منقول از ایمه(ع) بدون اظهارنظر مولف گردآوری شده است و در آن روایاتی از معصومان(ع) در باب اختلاف قرایت، شیوه تلفظ، یا نوع نزول به چشم می خورد. دسته بندی و نقد انواع روایات اختلاف قرایت در البرهان، موضوع اصلی این پژوهش است که با روش توصیفی تحلیلی به بررسی آن پرداخته می شود. نتایج پژوهش نشان می دهد که اولا؛ انواع روایات اختلاف قرایت در البرهان شامل: تغییر در شکل ظاهری و تقدیم و تاخیر یا جابه جایی کلمات، اضافه یا کم شدن کلمه یا جمله در خلال آیات، افزودن نام ایمه در آیات، و تفسیر مزجی است. ثانیا؛ از نظر تاثیرگذاری در معنا، روایات اختلاف قرایت در البرهان در دو دسته قرایت های بی تاثیر در معنا و قرایت های موثر در معنا جای دارد. ثالثا؛ بررسی البرهان، نشان می دهد روایات تفسیر مزجی که در صدر اسلام مایه اختلاف قرایت می شده است، در این تفسیر نیز به دلیل ماهیت روایی محض بودن آن انعکاس یافته است، مانند روایات اضافه یا کم شدن کلمه یا جمله در خلال آیات، و یا روایات افزودن نام ایمه در آیات، که غالبا از نظر سندی مخدوش می باشند. رابعا؛ ذیل برخی از آیات در این تفسیر از قرایت های ضعیف استفاده شده است که این قرایت ها حکم قرآن را ندارند و قرآن کریم از هرگونه تحریفی مصون می باشد.