گونه شناسی تشیع در سرزمین گیل و دیلم و علل پیدایش آن ها

نواحی جنوبی دریای مازندران به سبب شرایط خاص اقلیمی و جغرافیایی، همزمان با یورش اعراب به ایران، فتح نشد و در پی آن، فرایند اسلام پذیری اهل گیلان نیز به تعویق افتاد. پذیرش اسلام در میان اهل طبرستان نیز غالبا در نتیجه تبلیغات علویان فراری از دستگاه خلافت صورت پذیرفت. اهالی سرزمین گیل و دیلم در جوار طبرستان، با تاخیری چند ده ساله به پذیرش اسلام روی آوردند و مذاهب اسلامی در مناطق گوناگون این سرزمین رواج یافت. نگارندگان در این پژوهش بر آن بوده اند تا با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی، فرایند ظهور و علل و عوامل گسترش گونه های تشیع را در سرزمین گیلان بررسی کنند.یافته های پژوهش حاکی است که مذهب تشیع در مناطق شرقی سپیدرود، نخست از گونه زیدی بود تا آن که اسماعیلیان الموت، مناطق کوهستانی گیلان را، شامل اشکورات و دیلمان، تحت تاثیر فعالیت ها و تبلیغات خود قرار دادند و با گسترش دامنه قدرت خویش، حتی بر نقاط جلگه ای سرزمین گیل نیز حکم راندند. با ظهور دولت محلی کیاییان، مذهب زیدی، به عنوان مذهب رسمی در نقاط شرقی گیلان، موسوم به«بیه پیش» رسمیت یافت و در پی آن، دایره نفوذ اسماعیلیان به مناطق کوهستانی محدود شد. سرانجام پس از استقرار صفویان بر تخت فرمانروایی ایران، خاندان کیایی، مذهب خود را از تشیع زیدی، به تشیع اثنی عشری تغییر دادند و به ترویج آن در نواحی تحت تسلط خود پرداختند و در چرخشی ایدیولوژیک، به تعقیب و آزار شیعیان زیدی پرداختند. در نهایت، مقارن حکومت شاه عباس صفوی، حکومت های محلی در گیلان برچیده و مذهب شیعه امامیه، در گیلان رسمی شد.