ارزیابی پایداری اکولوژیکی سکونتگاه های روستایی با تاکید بر ردپای بوم شناختی (مورد پژوهشی: شهرستان اسلام آباد غرب)

رشد سریع تکنولوژی در بهره برداری از منابع طبیعی و افزایش مصرف گرایی در جوامع انسانی سبب بروز بحران های محیط زیستی شده است که تهدیدی جدی برای پایدرای جوامع، بخصوص جوامع روستایی بشمار می آیند. از این رو ارزیابی پایداری این مناطق و بررسی نحوه مصرف و بهره برداری منابع امری ضروری است. در این میان یکی از بهترین شاخص ها برای ارزیابی توسعه پایدار که بر میزان مصرف با توجه به توان اکولوژیکی تاکید دارد، شاخص ردپای بوم شناختی است. از این رو پژوهش حاضر با استفاده از شاخص مذکور به ارزیابی پایداری اکولوژیکی سکونتگاه های روستایی شهرستان اسلام آباد غرب و تحلیل الگوی فضایی ردپای بوم شناختی در سطح منطقه، می پردازد.

این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیت، توصیفی- تحلیلی می باشد. جهت جمع آوری اطلاعات از روش اسنادی و میدانی استفاده شده است. محدوده مورد مطالعه، شامل نقاط روستایی دارای سکنه شهرستان اسلام آباد غرب می باشد که 40 روستای آن براساس سه فاکتور موقعیت طبیعی، فاصله از مرکز شهرستان و تعداد خانوار انتخاب شدند. براساس فرمول کوکران حداقل حجم نمونه 360 خانوار تعیین شد. با استفاده از روش نسبیت، سهم هر یک از روستاها در تعداد توزیع پرسشنامه مشخص گردید. جهت تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده از  شاخص ردپای بوم شناحتی در 6 جزء زمین کشاورزی، زمین انرژی، زمین مرتع، زمین جنگلی، پهنه های آبی و ناحیه ساخته شده استفاده شد. همچنین برای شناسایی الگوی توزیع فضایی ردپا در سطح منطقه مورد مطالعه از آماره موران محلی و جهت پهنه بندی میزان ردپای بدست آمده از درونیابی IDW استفاده گردید.

نتایج نشان داد که از 40 روستای مورد بررسی 72.5 درصد معادل 29 روستا در شرایط ناپایدار و کسری اکولوژیکی قرار دارند و 11 روستا دارای اضافه اکولوژیکی هستند. در این میان روستای برف آباد علیا با 8351،23-هکتار جهانی دارای بیشترین کسری اکولوژیکی و روستای میان تنگ منصوری با 2042+ هکتار جهانی از بیشترین اضافه اکولوژیکی برخوردار است. همچنین شاخص موران محلی، الگوی فضایی توزیع ردپا در سطح شهرستان را از نوع خوشه ای با ارزش بالا شناسایی نمود. بر اساس درونیابیIDW مشخص گردید که روستاهای شمالی و جنوبی شهرستان که اغلب موقعیتی کوهستانی و جنگلی دارند در پهنه ردپای متوسط و زیاد قرار دارند و روستاهای میانی با موقعیتی دشتی دارای میزان ردپای کم و خیلی کم هستند.

براساس یافته های پژوهش می توان ادعا کرد که موقعیت طبیعی سکونتگاه های روستایی در میزان ردپای بوم شناختی این مناطق اثرگذار است. به طوری که روستاهای کوهستانی و جنگلی ردپای بزرگتری نسبت به روستاهای دشتی دارند. این امر را می توان در دسترسی کمتر این روستاها به منابع و همچنین مساحت کم پهنه های منابع طبیعی دانست از سوی دیگر میزان مصرف انرژی در زمینه سوخت به دلیل شرایط محیطی در مناطق کوهستانی بالا بوده که این امر در مناطق دشتی بسیار کمتر است. از این رو در مدیریت مصرف منابع و برنامه ریزی در جهت پایداری باید به روستاهای کوهستانی و جنگلی توجه بیشتری شود.