محیط آنارشیک و سرور گریز بین الملل ولزوم بازخوانی نظریه ام القرایی؛ چالش های همگرایی جهان اسلام

در چند دهه اخیر مثلث ایران، عربستان و مصر به تناوب یا تداخل هر کدام داعیه ام القرایی جهان اسلام را داشته اند. هدف این مقاله بررسی میزان تاثیر نظریه ام القرایی در همگرایی و واگرایی جهان اسلام است که با عنوان فرضیه اولیه این نظریه را عامل واگرایی می داند. زیاده خواهی بن سلمان در قیمومیت سایر کشورهای مسلمان بیش از پیش فاصله ایران و عربستان سعودی را به عنوان دو بازوی قوی جهان اسلام از هم دور کرده است. بنا براین هدف راهبردی این مقاله جستاری در تحلیل رقابت و تداخل داعیه ام القرایی، بین ایران و عربستان است. مساله ای که این مقاله به آن می پردازد، روایی و پایایی نظریه ام القرایی جهان اسلام و تمایل یا عدم تمایل کشورها به پذیرش آن است. فرضیه اولیه در تهدید یا فرصت بودن نظریه ام القرایی این است که اجرای آن را بدون بستر سازی اقناعی به مثابه تهدیدی علیه هم گرایی جهان اسلام مخصوصا برای مدعیان ام القرایی می داند؛ گرچه در راستای پرستیژ، هر قدرتی در صدد گسترش حوزه نفوذ خود است اما نظریه ام القری عملا نتوانسته است به اتحاد دنیای اسلام منتهی شود؛ زیرا در نظام آنارشیک و غیر سلسله مراتبی جهان، کمتر کشوری در دنیا تمایل دارد تحت قیمومیت کشور دیگری باشد. خروج قطر از شورای همکاری خلیج فارس، تازه ترین اعتراض به داعیه ام القرایی عربستان است؛ بر این اساس نتیجه گیری شده است با توجه به محیط سرور گریز ترتیبات بین المللی، شایسته است جهان اسلام و در راس آن ایران و عربستان فارغ از بحث جنجالی ام القرایی تعامل داشته باشند. گرچه نظریه ام القری در ادبیات سیاسی نظری ایران مشهود است اما اکنون تمایلی به عملیاتی کردن آن ندارد اما عربستان پسابن سلمان این مقوله را به شدت پیگیری می کند؛ طوری که سهم عمده ای از واگرای جهان اسلام، نتیجه شیعه هراسی عربستان است. روش مقاله تحلیلی، انتقادی ملهم از نو واقع گرایی والتزی و نظریه پردازی دیوید مارش و جری استوکر است.