موزیکاپوئتیکا؛ واکاوی یک مفهوم در آفرینش موسیقی

«موزیکاپویتیکا» مفهومی ملهم از نظام فکری ارسطو است که در دوران رنسانس توسط نیکولاس لیستنیوس در حوزه ی موسیقی طرح شد. همان گونه که از عنوان آن برمی آید، «موزیکاپویتیکا» نظربه آفرینش موسیقی و قصد جدا ساختن حیطه ی آن از «موزیکاتیوریکا» و «موزیکاپرکتیکا» را دارد. اما، روند تحولات حوزه ی آفرینش موسیقی نشان می دهد که پس از طرح این مفهوم، موسیقی در قلمرو آفرینش به سمت علوم بیانی ای چون رتوریک جذب شده است. این تحول چنان نقطه عطفی در تاریخ موسیقی است که حتی امروزه در مورد خاستگاه، ابعاد و لزوم طرح خود مفهوم موزیکاپویتیکا کمتر سخنی در میان است و بیشتر منابع و مطالعات به این مفهوم تنها ذیل موضوع پیوند موسیقی با رتوریک اشاره ای گذرا داشته اند. پژوهش تاریخی- تحلیلی حاضر بر آن است تا با کاوش بستر تاریخی، فکری و معرفت شناختی ای که این مفهوم در آن متولد شده است، به این پرسش بنیادی پاسخ دهد که لیستنیوس با طرح موزیکاپویتیکا به چه موضوع یا موضوعاتی اشاره داشته است. در این مسیر ضمن مراجعه به نص رسالات به جامانده از لیستنیوس، تلاش شد تا آرای وی برپایه ی مفاهیم معرفت شناختی ارسطو تحلیل و درنهایت مبتنی بر شواهد تاریخی و روند تحولات حوزه ی موسیقی، فهم شود. نتایج نشان داد که لیستنیوس ابتدا با پافشاری بر ثابت نگه داشتن بدنه ی سیال و شفاهی موسیقی زمانه اش ازطریق نگارش، مهم ترین الزام معرفت شناختی ورود موسیقی به ساحت پویسیس ارسطو را فراهم آورده و سپس با طرح موضوع انتقال پیام به مخاطب و آیندگان، موجبات پیوند موسیقی با علوم بیانی را مهیا ساخته است. درحقیقت، در آن برهه ی تاریخی موزیکاپویتیکا متن موسیقی را هم چون متن خطابه و شعر حاوی پیامی برای مخاطب لحاظ می کند و آهنگ سازی را به مقوله ای فراتر از تنظیم کنترپوان و بداهه پردازی برپایه ی ملودی ها و الگوهای از پیش معلوم ارتقاء می دهد. ازاین وجه، به نظر می رسد درک و دریافت آثار موسیقی قدیم اروپا مستلزم واکاوی ابعاد گوناگون و فهم خاستگاه مفهوم موزیکاپویتیکا است.