بررسی نقش دانش جوامع محلی بر نگرش و رفتارهای بهره برداری مشارکتی از منابع آب

در عصر حاضر، موضوعات و چالش های بحران آب در مرکز توجه زندگی بشری قرار گرفته است. سیاست های محیط زیستی اخیر برای حل این بحران ها، بر تشویق رفتارهای طرفدار محیط زیست و عوامل تعیین کننده این رفتار متمرکز شده است. با توجه به این که یکی از دلایل این بحران، فقدان دانش بشر در مدیریت پایدار منابع می باشد، بنابراین تحقیق حاضر قصد دارد با بررسی تجارب غنی یک نمونه موفق در زمینه مدیریت محلی مصرف آب و با تمرکز بر مولفه دانش، سهمی در تبیین و پیش بینی رفتار بهره برداری مشارکتی از منابع آبی داشته باشد.

مواد و روش ها:

 چارچوب نظری تحقیق، تیوری رفتار برنامه ریزی شده تکامل یافته (MTPB) با تاکید بر مولفه دانش محلی می باشد. این پژوهش توصیفی با استفاده از روش پیمایشی و پرسشنامه بین دو دسته از بهره برداران شرب و کشاورزی روستاهای توشن و گلند در استان گلستان انجام شده است. روایی و پایایی پرسشنامه ها با استفاده از ضریب نسبی روایی محتوا و آزمون آلفای کرونباخ مورد تایید قرار گرفته است. با توجه به اهداف تحقیق، برای تجزیه و تحلیل آماری پرسشنامه ها از نرم افزار SPSS استفاده شده است. در ادامه برای تحلیل هم زمان روابط علی بین متغیر ها و میزان انطباق و برازش مدل مفهومی با مشاهدات تجربی از مدل سازی معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار Smart PLS بهره گرفته شده است.

نتایج تحلیل آماری گویای این موضوع است که دانش محیط زیستی بهره برداران در مورد مسایل آب در منطقه، بالاتر از متوسط قابل انتظار می باشد و این امر بدین معنی است که سطح رفتار مشارکتی در منطقه مطالعاتی بالا می باشد. هم چنین بر اساس مقیاس Stone-Geisser، مدل ساختاری در تمام حالت ها، از کیفیت ساختاری مناسبی برخوردار می باشد. بررسی بخش ساختاری مدل توسط معیارهای واریانس استخراج شده (AVE) و پایایی ترکیبی (CR) نشان دهنده پایایی و روایی همگرای مناسب مدل MTPB است. هم چنین مقدار ضریب  نشان می دهد که در مجموع متغیرهای مدل تکامل یافته به ترتیب 92، 93، 74 و 79 درصد از رفتار بهره برداران شرب توشن، شرب گلند، کشاورزی توشن و کشاورزی گلند را نسبت به مشارکت محلی در بهره برداری از منابع آبی تبیین می کنند. در خصوص مسیرهای ساختاری مدل، نتایج حاکی از آن می باشد که همه مولفه ها دارای اثر مثبت و معنی داری بر متغیر قصد رفتاری هستند. هم چنین با توجه به ضرایب مسیر به دست آمده، بین دانش و نگرش با رفتار بهره برداری مشارکتی از منابع آبی، رابطه مثبت و معنادار مشاهده شده است که فرضیه پژوهش را تایید می‏کند و نشان می دهد بهره برداران نگرش مثبتی نسبت به رفتار مشارکتی حفاظت از آب در تمام حالت ها دارند.

بحث: 

طبق تجارب میدانی در منطقه مطالعاتی، مشارکت ذی نفعان در بهره برداری از منابع آبی با به اشتراک گذاری دانش محیط زیستی در مواردی که در مورد استفاده از آب تعارض وجود دارد، کار را تسهیل می نماید. افزودن مولفه دانش، تفاوت های قابل توجهی را در بهبود پیش بینی رفتار بین حالت های مختلف مصرف نشان نداده است. البته نتایج گویای این موضوع است که دانش می تواند به عنوان پیش نیاز برای اقدام به رفتار مشارکتی موثر باشد. لازم به ذکر است که نتایج نشان می دهد که بهره برداران شرب، با اختلاف اندک نسبت به بهره برداران کشاورزی، تمایل رفتاری بیشتری به پذیرش مدیریت مشارکتی منابع آبی دارند.