عوامل موثر بر عدم پذیرش طرح های مرتعداری چند منظوره از دیدگاه مرتعداران

در ایران به دلیل افزایش جمعیت مرتعداران، وابستگی اقتصادی و اجتماعی مرتعداران به علوفه مرتع بسیار زیاد است. عدم تعادل دام و مرتع از جمله دغدغه های دلسوزان عرصه های مرتعی است. در این خصوص برنامه ریزان مصمم شدند تا فشار بر مراتع از طریق معیشت جایگزین کمتر شود و طرح های چندمنظوره در دستور کار سازمان جنگل ها و مراتع قرار گرفت. متاسفانه پس از پنج سال از ابلاغ شرح خدمات بازنگری طرح های چندمنظوره، تاکنون در استان گلستان طرح های مذکور کمتر اجرایی شده و مورد استقبال قرار گرفته است. هدف از انجام تحقیق حاضر ریشه یابی عدم پذیرش طرح های چندمنظوره در مراتع آزادشهر و گنبد است.

در این تحقیق برای تهیه پرسشنامه، مطالعه در سه مرحله اکتشافی، ارزیابی و تجزیه و تحلیل و استخراج ساختار نهایی انجام شد و سهم هر یک از عوامل در عدم پذیرش طرح های چندمنظوره با استفاده از شاخص های اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی بررسی گردید. اطلاعات مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه جمع آوری شد و دلایل عدم استقبال از این طرح ها برای اجرا از سوی مرتعداران یا اجرای کند آنها با مقایسه زوجی در قالب طیف لیکرت، جمع آوری شد. انتخاب نماینده مرتعداران به عنوان مجریان طرح های مرتعداری، مبتنی بر رویکرد شهرت و نمونه گیری هدفمند صورت گرفت. برای انتخاب بهره برداران از معیارهایی مانند سابقه کار، تجربه و سطح سواد استفاده شد. نتایج بر اساس وزن داده شده به گویه های پرسشنامه در روش تحلیل سلسله مراتبی با استفاده از نرم افزارExpert Choice11 تحلیل گردید. قضاوت درباره پذیرفته یا مردود بودن رتبه های داده شده با توجه به مقایسه های زوجی و با استفاده از نرخ سازگاری انجام شد.

نتایج نشان داد از نظر مرتعداران، معیارهای اقتصادی، سیاستی-نهادی و محیط زیستی به ترتیب مهم ترین معیارها در عدم پذیرش طرح های چندمنظوره هستند که از جمله موارد این شاخص ها، ناکافی بودن ثبات اقتصادی و عدم برخورداری از امنیت شغلی در اینگونه از طرح ها، نداشتن سازوکار اجرای مشخص، اجرا در زمان و مکان نامناسب و عدم حمایت مطلوب دولتی در زمان اجرا است. عمده جوامع پاسخگو این مشکلات را در مدیریت از بالا به پایین و عدم توجه به مشارکت مرتعداران در تصمیم گیری و برنامه ریزی عنوان کردند.

به طور کلی نتایج گویای پذیرش کم طرح های چندمنظوره از سوی مرتعداران است که این امر نمایانگر عدم توفیق برنامه ریزان و تصمیم گیران در جلب مشارکت فعال در برنامه ها است. بر این اساس پیشنهاد می گردد مشارکت در سطوح مختلف تصمیم گیری، برنامه ریزی و اجرا تقویت شده و بدین منظور از دوره های آموزشی استفاده بیشتر به عمل آمده و همچنین ایجاد تشکل های مردم نهاد در سطح منطقه با رویکرد مطالبه گری جهت استفاده از تسهیلات سایر دستگاه های ذینفع تقویت شود تا در آینده بتوان شاهد پذیرش هرچه بیشتر مرتعداران در چنین طرح هایی بود. همچنین پیشنهاد می گردد به منظور پذیرش و اجرای طرح های چندمنظوره، تسهیلگران به کار گرفته شوند.