تعیین ترکیب بهینه منابع درآمدی مراتع با استفاده از مدل برنامه ریزی خطی (مطالعه موردی: مراتع دشت، گرمه)

استفاده بی رویه از مراتع، علاوه بر تسریع در روند تخریب، کاهش ارزش این منابع را به دنبال دارد که در نهایت منجر به کاهش درآمد بهره برداران می شود. بنابراین در توسعه پایدار مراتع رعایت استفاده بهینه جهت تامین معیشت بهره برداران در محدوده های عرفی بدون آسیب رساندن به توان اکولوژیک آنها برای نسل های آتی ضروری است. بهینه سازی یکی از روش های تخصیص منابع محسوب می شود که در آن فعالیت های مختلف یا کاربری های اراضی به واحدهای خاصی اختصاص داده می شود. هدف از این مطالعه تدوین الگوی بهینه بهره برداری با در نظرگرفتن حداکثرسازی درآمد در مراتع می باشد.

پژوهش حاضر در مراتع دشت از توابع شهرستان گرمه در استان خراسان شمالی انجام شد. اطلاعات موردنیاز از طریق مصاحبه حضوری با بهره برداران به روش نمونه گیری اتفاقی جمع آوری شد و چند بهره بردار نماینده با توجه به مقدار سرمایه در دسترس انتخاب شد. سپس برای هر یک، ترکیب بهینه منابع درآمدی با استفاده از مدل برنامه ریزی تعیین گردید. سپس بین مدلهای ارایه شده و همچنین الگوهای فعلی مقایسه صورت گرفت. مدل برنامه ریزی استفاده شده در مطالعه حاضر یک مدل برنامه ریزی خطی برای تعیین الگوی بهینه منابع درامدی (بهره برداری) بود. تعداد سه متغیر تصمیم که هر یک از آنها مربوط به سهم اختصاص یافته به هر یک از بهره برداری ها (دامداری، زنبورداری و پرورش گیاهان دارویی) است در نظر گرفته شد. همچنین محدودیت ها شامل محدودیت های مربوط به سرمایه، نیروی کار و آب می باشد. در این مدل هدف حداکثر کردن درآمد خالص خانوار (ارزش کلیه تولیدات نهایی منهای ارزش کلیه نهاده های تولید) می باشد. در این تحقیق درآمد کل خانوار و حداکثر کردن این درآمد به عنوان سنجه رفاه در تابع هدف انتخاب شد. این مدل به وسیله نرم افزار LINDO حل شد و بدین ترتیب الگوهای برنامه ریزی خطی برای تمام بهره برداران نماینده سامان عرفی دشت در نرم افزار LINDO  به اجرا درآمد.

با مقایسه الگوهای بهینه بهره برداری و الگوهای مورد استفاده بهره برداران نماینده، ملاحضه می شود فعالیت زنبورداری در الگوهای بهینه افزایش و فعالیت دامداری از الگوها خارج شده است. بدین معنی که بیشترین سود از فعالیت زنبورداری حاصل می گردد و بهره برداران برای تامین بازدهی های مورد نظر ملزم به لحاظ کردن فعالیت زنبورداری در الگوی خود هستند. بر این اساس عمده توانایی بهره برداران در تغییر ترکیب بر روی فعالیت زنبورداری متمرکز می شود. بدین معنی که بهره برداران برای تامین بازدهی های مورد نظر ملزم به لحاظ کردن فعالیت زنبورداری در الگوی خود هستند. همچنین، نتایج حاصل از الگوهای برنامه ریزی خطی در نرم افزار LINDO   نشان می دهد که بازده الگوی بهینه در مدل 1  به 66396630 تومان افزایش یافت که نسبت به مقدار بازده الگوی فعلی که 36574460 تومان می باشد 54/81 درصد افزایش نشان می دهد. بازده الگوی بهینه در مدل 2 به 83901190 تومان افزایش یافت که نسبت به مقدار بازده الگوی فعلی که 49039940 تومان می باشد09/71 درصد افزایش نشان می دهد. بازده الگوی بهینه در مدل 3 به  131284200 تومان افزایش یافت که نسبت به مقدار بازده الگوی فعلی که  808913008 تومان می باشد  3/62 درصد افزایش نشان می دهد. بازده الگوی بهینه در مدل 4 به 144865400تومان افزایش یافت که نسبت به مقدار بازده الگوی فعلی که 98070390 تومان می باشد 72/47 درصد افزایش نشان می دهد. بازده الگوی بهینه نیز در مدل 5  به 18228890تومان افزایش یافت که نسبت به مقدار بازده الگوی فعلی که 113704800 تومان می باشد 32/60 درصد افزایش نشان می دهد

بهینه سازی نشان داد که بیشترین سود از فعالیت زنبورداری حاصل گردید و برای کل بهره برداران نماینده، فعالیت دامداری از الگو خارج شده است. با توجه به نتایج، مدل بهینه اقدام به افزایش فعالیت زنبورداری نمود تا بر این اساس، بیشینه سازی درآمد انجام گیرد. تغییر در نوع بهره برداری از مراتع و بهینه سازی آن، بدون اعمال برنامه های مدیریتی و استفاده بر اساس استعداد و پتانسیل نمی تواند منجر به افزایش درآمد شود.