تعیین تاثیر نوع گونه گیاهی روی برخی ویژ گی های خاک در مراتع کوهستانی حوزه آبخیز کاخک

کنترل بیولوژیک فرسایش در اراضی شیب دار و شناخت اثرات گونه های گیاهی استفاده شده برای اصلاح مراتع، موثرترین و پایدارترین روش، برای تثبیت و کنترل حاصلخیزی خاک در مراتع می باشد. تغییر در ترکیب پوشش گیاهی سبب بوجود آمدن تغییرات گسترده در خاک شده به طوری که در کوتاه مدت بر گشت به حالت اولیه با محدودیت همراه است. اثرات متقابل گونه های گیاهی بر خاک در مطالعات مختلفی بررسی شده است. گونه های درختی با ایجاد لاشبرگ آثار مثبتی را بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک دارند و از بین رفتن آنها در نتیجه عوامل مختلف منجر به کاهش خصوصیات کیفی خاک می شود. هدف از این تحقیق بررسی اثرات گونه های گیاهی کاشته شده برای اصلاح و احیای اراضی شیبدار حوزه آبخیز کاخک بر بهبود ویژگی های خاک می باشد.

حوزه آبخیز کاخک با وسعت 2/37 کیلومترمربع در شمال شرق ایران، بین طول جغرافیایی  0837 58 تا 1231 58 و عرض جغرافیایی 04 5 34 تا 1302 34 قرار دارد قرار گرفته است. بارش متوسط سالانه حوزه 243 میلی متر می باشد. پروژه اصلاح و احیاء اراضی و مراتع تخریب شده در این حوزه آبخیز شامل زیر پروژه های کاشت درختان مثمر و غیرمثمر، بوته کاری، بذرپاشی، بذرکاری و کپه کاری بوده که از سال 1372شروع و تا سال 1385 ادامه داشته است. نقشه های شیب، جهت شیب، ارتفاع و زمین شناسی حوزه با استفاده از نرم افزار GIS تهیه شده و از روی هم انداختن آنها نقشه واحدکاری بدست آمد. محل های نمونه برداری تحت شرایط زمین شناسی و توپوگرافی مشابه انتخاب شدند. نمونه برداری از عمق 0-30 و30-60 سانتیمتری خاک زیر اشکوب گونه های بادام، سماق، کاج و منطقه بدون پوشش (شاهد)، به صورت تصادفی و سیستماتیک انجام شد. بافت خاک به روش هیدرومتری، میزان مواد آلی به روش والکی بلاک، pH عصاره اشباع خاک با pH متر، هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک با EC متر، ازت کل به روش کجلدال، فسفر قابل جذب به روش اولسن، آهک، پتاسیم، و بی کربنات نمونه های خاک در آزمایشگاه خاک شناسی اندازه گیری شد. برای مقایسه بین چند گروه مستقل از آنالیز واریانس یکطرفه استفاده شده است. همچنین مقایسه میانگین ها و اختلافات بین گروه ها با استفاده از آزمون LSD و آزمون دانت تی3 بررسی شده است.

بیشترین مقدار درصد ازت (054/0)، پتاسیم (mg/kg270)، فسفر(mg/kg 6/6) و درصد ماده آلی (96/0) در خاک زیر اشکوب سماق و بیشترین مقدار درصد آهک (91/7) در زیر اشکوب کاج مشاهده شد. کمترین مقدار آنها به ترتیب 017/0، 33/96، 92/1، 3/0 و 87/2 مربوط به منطقه شاهد بود. نتایج آنالیز واریانس نشان داد اختلاف معنی داری در سطح 5 درصد بین مقدار اسیدیته، شوری در همه اعماق و بیکربنات در عمق های 30-60 و 0-60 سانتیمتر خاک در تیمارهای مختلف وجود ندارد. درصد ماسه، سیلت و رس خاک نیز اختلاف معنی دار در سطح 5 درصد بین تیمارها در عمق کل خاک (0تا 60 سانتیمتر) دارند. در عمق 0-30 سانتیمتری خاک میانگین مقدار ازت و ماده آلی در منطقه شاهد تفاوت معنی داری در سطح 5 درصد با تیمارهای بادام کاری، کاج کاری و سماق کاری دارد. خاک زیراشکوب (0-30 سانتیمتر) تیمار کاج کاری تفاوت معنی داری از نظر میانگین غلظت پتاسیم (mg/kg 67/137)، ماده آلی (55/0 درصد) و آهک (04/8 درصد) با منطقه سماق کاری (به ترتیب (mg/kg 67/278، 07/1 درصد و 38/4 درصد) دارد و فقط از نظر آهک با تیمار بادام کاری تفاوت معنی داری در سطح 5 درصد دارد. میانگین فسفر(mg/kg 26/6) و ماده آلی (84/0 درصد) تیمار بادام کاری تفاوت معنی داری با منطقه شاهد (به ترتیب mg/kg 82/1، 32/0 درصد ، 66 درصد و 4/16 درصد) داشته اما با منطقه کاج کاری و سماق کاری تفاوت معنی داری ندارد. خاک عمق 0 تا 30 سانتیمتری منطقه سماق کاری بیشترین تفاوت را از نظر پارامترهای شیمیایی مورد مطالعه با منطقه شاهد داشت. متوسط مقدار ازت، پتاسیم، فسفر، ماده آلی و سیلت در عمق 30 تا 60 سانتیمتری خاک تفاوت معنی داری  در سطح 5 درصد بین منطقه  بادام کاری و سماق کاری نسبت به شاهد نشان داد. مقدار pH و EC خاک در هیچ یک از تیمارها و اعماق مورد مطالعه تفاوت معنی داری با خاک منطقه شاهد در سطح 5 درصد نشان ندادند.

نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان داد کشت گونه های درختی مختلف در حوزه آبخیز کاخک باعث تغییر در برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک شده است. گونه های سماق و بادام، بیشتر از گونه کاج، با افزایش مواد معدنی حاصلخیزی خاک زیر اشکوب خود را فراهم می نمایند، بدون آنکه باعث افزایش معنی دار شاخص های غیرمفیدی مانند شوری گردند. از آنجا که سماق در اراضی شیبدار قابلیت استقرار و رشد و نمو بهتری دارد لذا می تواند بعنوان یک گونه مناسب برای اصلاح و احیا مراتع کوهستانی تخریب شده شهرستان گناباد بکار رود.