بوم شناسی فردی سالیکورنیا (Salicornia europaea) در حاشیه رودخانه کال شور اسفراین

در اثر تغییر اقلیم و بهره برداری غیر اصولی بخش عظیمی از اراضی و آب های کشور به سمت شور شدن پیش می روند. شناخت جنبه های بوم شناسی گونه های شورزی در بهره برداری از منابع آب و اراضی شور بسیار با اهمیت است. جنس سالیکورنیا (spp.  (Salicornia گیاهان علفی یکساله شورزی هستند و در مرداب های نمکی و سواحل دریا به ویژه در مصب رودخانه ها و آبراهه ها به صورت لکه ای رشد می کنند. سالیکورنیا دارای تنوع و پراکنش وسیعی در بسیاری از مناطق دنیا و مخصوصا ایران دارد. رودخانه کال شور در جنوب استان خراسان شمالی از جمله مناطقی است که در آن گیاه سالیکورنیا با الگوی پراکنش لکه ای رویش دارد و کمتر در منابع علمی به آن توجه شده است. این پژوهش در سال 1398با هدف بررسی بوم شناسی محیط طبیعی و وضعیت رشد سالیکورنیا در این منطقه انجام شد.

منطقه مورد مطالعه در 35 کیلومتری شرق اسفراین در طول 5 کیلومتر از حاشیه رودخانه کال شور است که بر اساس طبقه بندی اقلیمی دومارتن جزء مناطق خشک با میانگین بارندگی 186میلی متر و میانگین کمینه و بیشینه دما به ترتیب 15/4، 17/6- و 42/3 درجه سلسیوس، میانگین رطوبت نسبی 46% و میانگین تبخیر2400میلی متر است. مولفه های اندازه گیری شده شامل، تعیین گونه های همراه، تغییرات شوری آب و خاک در طول فصل رشد، آنالیز فیزیکی و شیمیایی آب و خاک در مرحله گلدهی سالیکورنیا، ثبت مراحل فنولوژی سالیکورنیا، تعیین میزان جذب عناصر و کیفیت علوفه و انداره گیری تولید زی توده تر و خشک در پلات یک مترمربعی در زمان شروع گلدهی سالیکورنیا بود.

بر اساس آمار هواشناسی میزان بارش در حوزه کال شور در سال منتهی به زمان مطالعه 318میلی متر است که دو برابر میانگین دراز مدت می باشد و این شرایط در استقرار و رشد سالیکورنیا تاثیر مثبت داشته است. بر اساس آنالیز نمونه خاک، رویشگاه سالیکورنیا دارای بافت سیلتی لومی، pH برابر 7/7، میزان کلر، کلسیم، منیزیم و سدیم به ترتیب 1812، 54، 256، 1550 میلی اکی والان گرم بر لیتر، SAR برابر 124و میزان شوری (EC) 84 تا dS/m 175 است. میزان شوری (EC) آب کال شور از ابتدای جوانه زنی سالیکورنیا dS/m) 18) تا مرحله رسیدگی (dS/m 110) متغیر بوده و روند افزایشی دارد. جوانه زنی سالیکورنیا در منطقه در اواخر اسفند ماه، گلدهی اواخر مرداد تا شهریور، رسیدگی کامل در آبان، ریزش بذر تا آذر ماه ادامه داشته و طول دوره رشد آن 9-8 ماه است. گونه های همراه سالیکورنیا عمدتا بوته هالکنموم (Halocnemum strobilaceum) و درختچه گز (Tamarix sp.) هستند. متوسط ماده خشک 2/8 و ماده تر 11/5کیلوگرم در مترمربع برآورد گردید. بر اساس آنالیز ماده خشک در زمان شروع گلدهی، میزان عناصر در نمونه گیاه به طور متوسط ازت 1%، فسفر 0/15%، پتاس 0/7%، منیزیم 0/67%، کلسیم 0/42%، سدیم 10/64%، کلر 21/3% است و به لحاظ کیفیت علوفه نیز میزان چربی خام 1/55%، پروتیین 6/28% و خاکستر 60/5% است.

بر اساس این مطالعه، کال شور اسفراین در شمال شرق کشور به عنوان یکی از مناطق رویش سالیکورنیا معرفی می گردد. نتایج نشان داد سالیکورنیا می تواند در شرایط شوری بسیار بالای آب و خاک مراحل فنولوژیکی را کامل نماید و زی توده مناسبی نیز داشته باشد. علوفه سالیکورنیا با توجه به میزان خاکستر بالا دارای محدودیت برای تغذیه دام است و بایستی در ترکیب با سایر منابع علوفه ای در جیره تغذیه دام قرار گیرد. از نظر حفاظتی و زیست محیطی در مناطقی که به لحاظ شوری زیاد برای سایر گونه ها امکان استقرار و رشد ندارد، نقش سالیکورنیا با ایجاد پوشش گیاهی مناسب و جذب عناصر، در پایداری و تعادل بخشی محیط رشد و ترسیب کربن بسیار با اهمیت است.