مدلسازی ساختاری تبیین اثرات بوم گردی مبتنی بر نگرش جامعه محلی (مطالعه موردی: مراتع ییلاقی بلده نور-استان مازندران)

بوم گردی در مراتع علاوه بر ایجاد اشتغال و افزایش، مانع از خروج سرمایه های انسانی و مادی از جوامع محلی می گردد که البته با اثرات مثبت و منفی همراه می باشد. با توجه به وجود محدودیت ها و مشکلات متعدد در منطقه مورد مطالعه از جمله فقدان زمینه های اشتغال موثر، بالا بودن نرخ بیکاری و پایین بودن درآمدها، بررسی آثار اقتصادی- اجتماعی بوم گردی به عنوان مهم ترین بعد از اثرات بوم گردی می تواند در رفع این مشکلات گامی موثر بردارد. لذا هدف از پژوهش حاضر بررسی اثرات مستقیم و غیرمستقیم مثبت و یا منفی اقتصادی-اجتماعی، زیست محیطی ناشی از بوم گردی بر جوامع محلی است.

تحقیق حاضر در مراتع ییلاقی بلده نور استان مازندران، شهرستان نور، بخش بلده و 55 کیلومتری جاده اصلی هراز (آمل- تهران) واقع شده است. مراتع منطقه ییلاقی بوده و دارای مالکیت مشاعی-شورایی است. مطالعه حاضر جزء تحقیقات توصیفی-تحلیلی است که با استفاده از داده های منتج از پرسشنامه تکمیل شده از سرپرستان خانوار و شورای اسلامی روستاها انجام شده است. به منظور احتساب قابلیت اعتماد (پایایی) پرسشنامه از پرسشنامه پیش آزمون و محاسبه ضریب اعتبار (کرونباخ آلفا) استفاده شد. روایی محتوایی پرسشنامه نیز با نظرخواهی از اساتید مرتبط با موضوع تایید شد و سپس با استفاده از مصاحبه، مشاهده و تکمیل میدانی پرسشنامه ها به گردآوری داده ها اقدام گردید. متغیرهای اصلی استخراج و پرسشنامه نهایی به روش نمونه گیری تصادفی با انتساب متناسب از 214 نفر از جوامع محلی 9 روستای حریم مراتع مورد مطالعه جمع آوری شد. در پرسشنامه متغیر های مختلفی از جمله ویژگی های اجتماعی - اقتصادی بهره برداران، ویژگی های فنی مراتع و دیگر عوامل تاثیرگذار بر توانمندی جوامع محلی با استفاده از روش تحلیل مسیر مدلسازی شود. روش تحلیل مسیر به به منظور بررسی اثرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته مورد استفاده قرار گرفت. در بررسی چگونگی روابط بین متغیرهای پنهان پژوهش بر یکدیگر، روش مدلسازی معادلات ساختاری بکار رفته است.

نتایج حاصل از نظرات پاسخگویان نشان داد گروه سنی 75-50 سال دارای بیشترین فراوانی (2/49 درصد) بوده است. بیشتر افراد پاسخ دهنده دارای تحصیلات زیردیپلم (کم سواد و بی سواد) بوده و از فراوانی 8/81 درصد برخوردار بوده است. کمترین فراوانی (5/0 درصد) متعلق به افراد دارای فوق لیسانس یا بالاتر بود. متغیرهای مستقل در مجموع قادر به تبیین 69 درصد از واریانس کل اثرات بوم گردی بودند. مجموع آثار مستقیم و غیرمستقیم بعد اجتماعی (43/0) و اقتصادی (37/0) به ترتیب اثرگذارترین عوامل مثبت بر ارزیابی آثار بوم گردی بوده و پس از آن به ترتیب سابقه کار، درآمد و عامل زیست محیطی تاثیر منفی بر جوامع محلی داشتند. لذا عامل اجتماعی به عنوان مهم ترین و اثرگذارترین متغیر مدل ساختاری تحلیل هم به لحاظ میزان و هم به لحاظ مسیرهای اثرگذاری، بازتابی از احساس خوب جامعه محلی از ورود گردشگران و شکل گیری ارتباطات اجتماعی بین افراد است. علاوه بر آن می تواند تاثیر خوبی بر وضعیت اقتصادی منطقه بویژه رفع مشکل بیکاری فصلی نیز داشته باشد. از اینرو آثار اجتماعی و متعاقب آن آثار مثبتی که بوم گردی بر تنوع معیشتی جوامع محلی دارد، به اندازه ای تاثیرگذار است که موجب افزایش مشارکت و انسجام اجتماعی افراد برای همکاری در کسب منافع بوم گردی می گردد.

با توجه به نتایج تحقیق، عامل اجتماعی بیشترین اثرگذاری را در توانمندی جامعه محلی داشت. لذا به منظور توانمندسازی هر چه بیشتر جوامع محلی منطقه بلده نور، لازم است حمایت و پشتیبانی جامعه محلی را با تقویت مولفه هایی همچون بهبود کیفیت زندگی، آگاهی مردم نسبت به ارزش مراتع، آشنایی با حقوق اجتماعی، علاقمندی مردم به فرهنگ و سنت های قدیمی، شهرت بیشتر روستا ، تشویق و توسعه مشارکت فرهنگی و اجتماعی مردم، کمک به حفظ، نشر و تقویت فرهنگ بومی و محلی، کاهش مهاجرت ، ایجاد فرصت اشتغال برای زنان روستایی، آشنایی گردشگران و افراد محلی با انواع گردشگری، تمایل روستاییان به مشارکت بیشتر را فراهم نمود.