پیش ازتاریخ حوضه دریاچه ارومیه:چالش ‏ها و رویکردها

شرایط مساعد طبیعی و جغرافیایی حوضه دریاچه ارومیه در شمال غرب ایران در طول زمان موجب شکل‏ گیری استقرارهای قابل توجه شده است. بعد از تک پژوهش های پراکنده، پروژه حسنلو به سرپرستی «رابرت دایسون» بعد از دو دهه پژوهش های بنیادی و هدفمند باستان شناسی گاهنگاری و کیفیت و کمیت فرهنگ های منطقه را تاحدودی مشخص کرد. پس از پروژه حسنلو انتظار آن می‏رفت که این پژوهش ها توسط باستان شناسان ایرانی به منظور تکمیل و تصحیح خطاهای احتمالی پروژه حسنلو به صورت منظم ادامه پیدا کند که متاسفانه این موضوع تحقق نیافت. در سال‏ های اخیر، چندین سد در حوضه دریاچه ارومیه درحال ساخت است و تعدادی از آن‏ ها نیز به بهره ‏‏برداری رسیده‏ اند. کاوش های نجات بخشی در حوضه آبگیر این سدها فرصت بسیار خوبی فراهم کرد که دست‏کم گاهنگاری جنوب حوضه دریاچه ارومیه با اتخاذ رویکردی مناسب به صورت جدی بازنگری شود و اطلاعات درمورد شکل گیری، کمیت، گستردگی و برهمکنش‏ های فرهنگی به حد مطلوبی برسد؛ و مساله ‏های اصلی و ابهامات گاهنگاری پیش ازتاریخ حوضه دریاچه ارومیه و ارتباط آن با حوزه های فرهنگی پیرامون، مورد بررسی قرار گیرد. در اجرای کاوش های نجات بخشی برای هریک از این پروژه‏ ها یک مدیر درنظر گرفته شد و نه سرپرستی که کل مطالعات را مدیریت کند. آن چه در واقعیت اتفاق افتاد مدیر پروژه بیشتر مشغول هماهنگی امور با دستگاه های اجرایی و مرتبط مانند آب منطقه ‏ای و وزارت نیرو و پژوهشکده باستان شناسی بود و عملا فرصت کافی برای امور مرتبط با باستان شناسی را نداشت. حوضه دریاچه ارومیه در پیش ازتاریخ و پس از آن نیز ارتباطات و تعامل گسترده با مناطق اطراف داشته است، اما نقاط تاریک بسیار دارد و در برخی دوره‏ ها، چگونگی تحول فرهنگی در قیاس با مناطق پیرامون که فرهنگ های نسبتا مشابه یا دست‏ کم هم زمان دارند، دانسته‏ های ما بسیار کمتر است. بررسی‏ ها و کاوش های روشمند بنیادی و استفاده مناسب از فرصت کاوش های نجات بخشی می‏ تواند راهگشا باشد.