پژوهشی در انتساب تاریخی، ویژگی های معماری و آرایه های برج مقبره منسوب به شیخ حیدر در مشکین شهر

مطالعه برج مقبره ها یکی از بحث برانگیزترین مباحث باستان شناسی و معماری دوران اسلامی است که همواره گاهنگاری و انتساب دقیق تاریخی آن ها با چالش هایی همراه است. به علت فقدان اسناد قابل اتکا، معمولا انتساب تاریخی این بناها به اسم فرد یا در صورت مشخص نبودن هویت بانی یا صاحب آن، به اسم شهر بوده است؛ از آن جمله می توان به مقبره منسوب به «شیخ حیدر» شهر مشکین شهر استان اردبیل اشاره کرد که با عنوان «مقبره شیخ حیدر صفوی» (863-893 ه.ق.) معروف بوده، اما متون تاریخی دست اول، محل دفن اولیه وی را مکان دیگری معرفی کرده اند. هدف این پژوهش، مطالعه تاریخی انتساب بنای شیخ حیدر، گاهنگاری و مطالعه تطبیقی بنا از منظر معماری و آرایه ها با نمونه های مشابه و بررسی مرمت های صورت گرفته است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی-توصیفی مبتنی بر مطالعات میدانی شامل: توصیف دقیق اجزای معماری بنا، عکاسی و تهیه پلان و طرح از آرایه ها در کنار رجوع به اسناد دست اول تاریخی و بررسی نمونه های مشابه جهت گاهنگاری تطبیقی است. به علاوه بر بررسی بانیان ساخت بنا و انتساب آن در منابع مختلف تاریخی و مطالعات تطبیقی با آثار معماری مشابه در ایران و خارج از ایران برای معرفی ویژگی های بنا استفاده شده است. نتایج مطالعه نشان می دهد که قدمت بنا مربوط به دوره ایلخانی است؛ خوانش کتیبه بنا و هم چنین تاریخ شهادت شیخ حیدر مطابقتی با یک دیگر ندارند؛ از این رو، به نظر می رسد فرضیه مبتنی بر این که مدتی پیکر شیخ حیدر در این بنا مدفون بوده تا درنهایت بخش دیگری از پیکر از روستای تاباساران روسیه به داخل مرز ایران کنونی منتقل شده و در مجموعه «شیخ صفی الدین اردبیلی» دفن گشته، تقویت می گردد.