مطالعه تصویری و فنی کاشی های ازاره سرداب خانه های قاجاری تهران

کاشی از مهم ترین مصالح تزیینی وابسته به معماری است که از ادوار مختلف تاریخی همواره موردتوجه بوده است. در دوره قاجار، گوناگونی بسیاری در فن ساخت و نقوش کاشی قابل پی جویی است. کاشی های تابلویی گونه ای از کاشی با ابعاد بزرگ و برجسته بوده که در این دوره متداول شد. نقش پردازی و تصاویر منحصر به فرد این کاشی ها بازتاب دهنده تحولات اجتماعی است. در این راستا، کاشی خانه‎ های (عمارت های اعیانی) تهران به سبب منحصربه فرد بودن به عنوان نمونه انتخاب شدند. هدف پژوهش، مطالعه بصری و فنی و محتوایی کاشی های تابلویی ازاره سرداب خانه های قاجاری تهران (خانه های قوام الدوله، اعلم السلطنه، مشیرالدوله، فاضل عراقی، قوام السلطنه و تیمورتاش) است؛ از این رو شناسایی فن ساخت، فرم و نقش و مضامین آن ها موردنظر است. این نوشتار به دنبال پاسخ بدین پرسش است که، ویژگی های فنی، هنری و محتوایی کاشی های ازاره سرداب در خانه‎ های قاجاری تهران چیست؟ روش تحقیق، توصیفی و تحلیلی بوده و جمع آوری اطلاعات بر داده های کتابخانه ای و پیمایش های میدانی استوار است. یافته ها نشان می دهد مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر نقوش و مضامین اصلی کاشی ها عبارتنداز: تاثیر و تلفیق خلاقانه از فرهنگ و هنر و نوآوری های اروپایی (ثبت مناظر مختلف به مثابه یک عکس و استفاده از صحنه های نمادین اروپایی)؛ باستان گرایی (تاثیر کتاب نامه خسروان؛ نقش برجسته های ایران باستان)؛ و به ندرت هنر ایرانی- اسلامی (اسلیمی و گل و مرغ) هستند که با نمادپردازی و ترکیب بندی بدیع نقاشان (ایجاد بیان های نمادین با حیوانات و تصویر شاهان و رجال قاجاری) همراه شده اند. دامنه تصویری کاشی ها شامل: طبقه عوام تا طبقه اشراف، نقوش باستان تا نقوش معاصر، تصاویر واقع گرایانه تا تصاویر خیالی است. نقوش جملگی به شیوه نقاشی زیررنگی با هاشورهای مشکی و رنگ های محدود برروی کاشی های قالبی پوشیده شده با گلابه سفید ایجاد شده اند.