واکاوی ارزیابی تاملی و کاربست آن در آموزش معماری در میان مدرسان

آموزش همراه با تامل، در پژوهش های گوناگونی مورد بررسی قرار گرفته است. تامل در هنگام آموزش معماری همراه با طراحی، به دانشجو کمک می کند که ایده طراحی را ارزیابی و اصلاح نماید و این روند رفت و برگشتی مجددا تکرار می شود. کاربست آموزش تاملی در رشته معماری و در حین طراحی و میزان پایبندی مدرسان به این شیوه آموزشی در آتلیه ها، نیاز به بررسی دقیق تر دارد. مطالعات نشان می دهد، ارزیابی (داوری) معماری به عنوان ابزاری برای ایجاد تامل، کاربرد دارد. در بررسی منابع گوناگون، چهار رویکرد پیمایش و پرسش نامه، مطالعات موردی تجربه محور، تحلیل های بر پایه تجربه و پیشنهادات خبرگانی و نگاه کل نگر و معرفت شناسانه به موضوع داوری معماری تاکنون مورد برررسی قرار گرفته اند. در این پژوهش ها که در کشورهای گوناگون انجام شده، بررسی اثر داوری و رابطه آن با مقوله آموزش، ویژگی های داوران مثل جنسیت و اثر آن بر نتایج داوری، نقد داوری موجود، ادراک ذهنی و اثر جلسات دانشجومحور بر داوری و نیز بررسی تاریخی شیوه های داوری و جهان بینی حاکم بر نگاه داوران مشاهده می شود. با توجه به گستردگی مطالعات انجام شده، بررسی و شناخت ویژگی های داوری همراه با تامل به صورت تخصصی در آتلیه های معماری، موضوع این پژوهش است

این پژوهش برای شناخت وضعیت داوری موجود در دانشکده های معماری و بررسی رفتار مدرسان در این رشته و شناخت ترجیحات آنها در زمان داوری، انجام شد. از طریق پرسش نامه نیمه باز درباره میزان اهمیت به شاخص های ارزیابی تاملی که شامل داوری منطقی همراه با ریزنمره، همراه با حضور دانشجویان، رفت و برگشتی و مبتنی بر فرآیند طراحی در کنار بررسی محصول نهایی می باشد، از یک نمونه پانزده نفره از جامعه مدرسان، سوالاتی پرسیده شد. برای هر سوال پاسخ های طیفی از یک(خیلی کم) تا پنج (خیلی زیاد) جمع آوری و بررسی شد. سپس از میزان ترجیحات آنها درباره انتخاب میان بیست و سه شاخص در داوری هر اثر بررسی به عمل آمد.

بررسی شاخص های ارزیابی تاملی در جامعه نمونه مورد بررسی این پژوهش نشان می دهد، 66 درصد از مدرسان، در عمل به ارزیابی تاملی پایبند هستند؛ بدین معنا که در زمان بررسی طرح ها، به شیوه داوری منطقی همراه با ریزنمره، داوری در حضور دانشجویان و استفاده از الگوی همتایان مدرس، داوری رفت و برگشتی و مقایسه رشد هر دانشجو با خود او و داوری طرح همزمان با بررسی فرآیند طراحی عمل می کنند. همچنین بررسی ها نشان می دهد، ارزیابی تاملی در معماری، در تمام انواع دانشگاه های کشور به یک اندازه کاربرد دارد. بررسی اثر جنسیت در داوری نشان می دهد، داوران زن، بیش از مردها به شاخص های ارزیابی تاملی پایبند هستند. بررسی شاخص سن در داوری نشان می دهد، داوران مسن تر از داوری با ریزنمرات و رفت و برگشتی فاصله گرفته و به داوری تک مرحله ای و شهودی تمایل بیشتری نشان می دهند. کاربست ارزیابی تاملی در میان داوران نشان می دهد در میان داورانی که به ارزیابی تاملی پایبند هستند، بیش از هرچیز «کارایی و عملکرد طرح» اهمیت دارد و نوآوری در درجه بعدی قرار می گیرد؛ درحالی که داوران دیگر، به «نوآوری»، «زیبایی طرح» ، «ارایه گرافیکی» و «کیفیت حجم پردازی و ترکیب بندی در طرح معماری» اهمیت بیشتری می دهند.

داوری همراه با تامل، به عنوان روشی جدید در پژوهش حاضر معرفی شده است. این شیوه با ارایه روشی منطقی، مرحله به مرحله، تعاملی و رفت و برگشتی، فرآیند داوری را از پایان ترم، به تمام طول ترم کشانده و از آن به عنوان ابزاری برای آموزش استفاده کرده است. اثر این روش، که شاخص های آن، مورد تایید خبرگان جامعه آماری این پژوهش نیز قرارگرفت، نشان داد که تغییر شیوه آموزش، می تواند موجب ارتقای یادگیری مفاهیم پایه در دانشجویان معماری باشد. کارایی این روش، در زمانی است که مدرسان، فرآیند آموزش فعلی را به صورت هدفمند، تغییر داده و با اولویت دهی به کارایی و عملکرد طرح های دانشجویان، از داوری شهودی، تک مرحله ای، محصول محور و فارغ از تعامل با دانشجویان، به سمت شاخص های ارایه شده در این پژوهش حرکت کنند. یافته های پژوهش نشان می دهد این مهم البته تاکنون در بیش از نیمی از آتلیه های آموزش معماری، محقق شده اما با توجه به نتایج مثبت آن در ارتقای یادگیری دانشجویان، نیاز به برنامه ریزی دقیق تر و مدیریت منسجم در جهت تحقق این هدف دارد.