بازخوانی عملکرد مناره با تکیه بر مضامین موجود در آیات کتیبه های قرآنی؛ نمونه موردی: مناره های شیوه رازی در ایران

مناره ها از آثار معماری ایرانی هستند که علی الخصوص در شیوه رازی نمونه های ارزشمندی از آنها وجود دارد. پس از ورود اسلام، اندیشه های مذهبی در ساخت و تزیین مناره ها تاثیرگذار و در مضامین و مفاهیم کتیبه های آن ها متبلور گشته است. در این میان کتیبه های قرآنی موجود بر این مناره ها می توانند یکی از منابع مهم برای درک و بررسی دیدگاه های مذهبی و اعتقادی مردم و معماران و همچنین عملکرد آنها باشند. این دیدگاه ها کمتر در تدقیق عملکرد آثار معماری مورد توجه قرار گرفته است. با این توضیح مطالعه پیش رو تلاش دارد تا با بررسی کتیبه های مناره های شیوه رازی در ایران، ضمن توجه به آیات قرآنی، مفاهیم بکار رفته در آن ها را شناسایی و تحلیل نماید. در این راستا چیستی ارتباط بین مفاهیم یا مضامین آیات قرآنی موجود در کتیبه های مناره های شیوه رازی و عملکرد آن ها سوال اصلی پژوهش را شکل داده است. در این مطالعه علاوه بر شناسایی مناره های شیوه رازی و دسته بندی کتیبه های آن ها، تحلیل مضامین کتیبه های قرآنی در جهت بازخوانی کاربری مناره هدف اصلی مقاله است. پژوهش حاضر تلاش دارد مفاهیم موجود در این آیات را استخراج، دسته بندی و پرکاربردترین مفاهیم را شناسایی و تحلیل کند. جهت دستیابی به این هدف کتیبه های قرآنی مناره های شیوه رازی که غالبا سلجوقی هستند، به صورت کتابخانه ای و میدانی شناسایی و در جهت تدقیق متن کتیبه برخی از مناره های مذکور بازدید شده اند. پس از مستندسازی کتیبه ها و شناسایی آیات آن ها، به روش تفسیری - تحلیلی (تحلیل محتوی) متن آیات مورد تحلیل قرار گرفتند. بر اساس مطالعات انجام شده، تکرار مفاهیم «بیان صفات دعوت کنندگان به سوی خدا»، «توحیدی» و «بیان صفات خداوند» در آیات کتیبه های مناره قابل توجه است. در نتیجه آیات این کتیبه ها بیشتر به دو موضوع کلی «نشانه» و «هدایت» پرداخته اند که با توجه به آن ها می توان عملکرد مناره را «رسانه ای برای هدایت» دانست.