تجربه همکاری بین مدرسه ای: تدوین یک نظریه داده بنیاد به شیوه تحلیل موقعیت

یکی از چشمگیرترین تحولات در رهبری مدرسه، شیوه هایی است که در آن مدارس یاد گرفته اند به دلایل متعدد در زمینه های مختلف با هم همکاری کنند از این رو، هدف پژوهش حاضر بازنمایی تجارب اعضای جامعه مدارس از موقعیت ها و فرایندهای ابتکاری و کشف نشده «همکاری بین مدرسه ای» است که در رهبری مدارس و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مفید بوده اند.

این پژوهش با رویکردی کیفی و راهبرد نظریه داده بنیاد با «الگوی تحلیل موقعیت کلارک» انجام شد. میدان پژوهش آموزش و پرورش استان کردستان و مشارکت کنندگان بالقوه پژوهش اعضای جامعه مدارس (مدیران، معاونان، معلمان، والدین و...) بودند که در موقعیت های همکاری و مشارکت بین مدرسه ای تجربه حضورداشته اند. ازاین رو، 33 نفر به شکل هدفمند و ملاکی به مشارکت فعال در پژوهش دعوت شدند. داده ها با استفاده از یک پروتکل مصاحبه نیمه ساختاریافته جمع آوری شد. به منظور تحلیل متن گفتارهای مصاحبه، کدگذاری سه مرحله ای (باز، محوری و گزینشی) استفاده شد. همچنین با تحلیل گونه های مختلف همکاری بین مدرسه ای و با بررسی مولفه های انسانی و غیرانسانی، عاملین فردی و جمعی، ساخت های گفتمانی و مولفه های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، فضایی و زمانی، موقعیت به تصویر کشیده شدند. در نهایت نقشه های موقعیت، عرصه ها و جهان های اجتماعی و وضعیت به عنوان مراحل سطح تحلیل موقعیت ترسیم و تحلیل گردیدند. برای افزایش روایی و پایایی پژوهش از راهکارهایی مانند مشارکت طولانی و فعال محقق در میدان پژوهش، استفاده از ضبط صوت و یادداشت برداری برای ثبت داده ها، جستجوی شواهد ناهمخوان و اخذ بازخورد از مشارکت کنندگان پس از کدگذاری داده ها استفاده شد.

یافته های پژوهش نشان داد که منطق شکل گیری ساختارهای متنوع همکاری بین مدرسه ای در اغلب موارد بهبود وضعیت دانش آموزان، رفع بی عدالتی آموزشی، هم افزایی، اشتراک منابع و تخصص و ارتقای تمام شاخص های آموزشی و پرورشی در مدارس بود. اعضای جامعه مدارس به ویژه مدیران در موقعیت های همکاری بین مدرسه ای نقش موثری داشتند. یافته های پژوهش گویای این مطلب بود که اگر اعضای جامعه مدارس، انگیزه کافی برای همکاری بین مدرسه ای داشته باشند، با داشتن هدف، علایق و منافع مشترک و با تفویض اختیار در مدارس، می توانند با تبادل تجربیات و مبادله تجهیزات آموزشی با سایر مدارس به پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و توسعه حرفه ای معلمان خود کمک کنند. یافته ها اشارات کاربردی برای اعضای جامعه مدرسه داشت: نخست اینکه، همکاری بین مدرسه ای تا هنگامی که اعضای جامعه مدرسه فهم درستی از نحوه یادگیری دانش آموزان نداشته باشند، نمی تواند اثربخش باشد. دوم، چنین می نماید همکاری های فرا مدرسه ای گرایش به خودگردانی مدارس را تقویت می کند. یکی از اقدامات مهم مدیر در همکاری مدارس توانمندسازی اعضای جامعه مدرسه و آماده کردن آنان برای پذیرش مسیولیت های مدیریتی است. سوم، یافته های پژوهش حاضر بر اهمیت فرهنگ کار تیمی و گروهی صحه می گذارد. از بهترین راه های ایجاد انگیزه برای همکاری تهیه طرح پاداش گروهی و تکرار تمرینات تیم سازی است.