تقابل عقیدتی صفویان و ازبکان با تاکید بر اندیشه های فضل الله روزبهان خنجی و مکاتبات مبادله شده بین عالمان و دولتمردان

اختلافات صفویان (1135-907 ه ق) و ازبکان (1007-906 هق) منحصر به آوردگاه نظامی نبود و این دو در عرصه های دیگر نیز تقابل داشتند. در این میان، تقابل عقیدتی که از ابتدای شکل گیری روابط دو حکومت، به وجود آمد و در قالب مکتوباتی، خودنمایی کرد، از اهمیت زیادی برخوردار بود. این تقابل از زمان شاه اسماعیل (930-892 هق) و شیبک خان (916-855 هق) آغاز شد و در دوره شاه عباس اول (978-1038 هق) و عبدالمومن خان (م 1006 هق)، به اوج رسید. پرسش اصلی پژوهش پیش رو، این است که تقابل عقیدتی و فکری صفویان و ازبکان از چه مولفه هایی تشکیل شده بود؟ روش تحقیق این مقاله با توجه به ماهیت موضوع، توصیفی تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است و با بهره گیری از منابع لازم و مرتبط، تلاش شده است تا وجوه مختلف این تقابل ، بررسی گردد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که تقابل عقیدتی این دو حکومت دربرگیرنده مولفه هایی است که از سوی دو مدعی باهدف مشروع جلوه دادن مبانی حکومتی خود و نیز شبهه افکنی در مشروعیت رقیب، مورداستفاده قرارگرفته است. کما این که عناصر محل اختلاف تشیع و تسنن که استمرار تاریخی طولانی ای داشته، در این تقابل ، موثر بوده است. نتیجه ی این تقابل مذهبی در عرصه ی روابط سیاسی دو قدرت بازتاب یافت و این دو رقیب از تنش های مذکور، در پیشبرد آمال سیاسی خود بهره بردند. آثار مرتبط باقی مانده این دوره، نشان دهنده حضور گروهی از اندیشمندان است که در تهیه مفاد نامه های رسمی و نیز مکاتبات مستقل به این تقابل دامن زده اند.