قرائت رایج در ایران در قرن های پنجم و ششم قمری؛ مطالعه موردی قرائات مضبوط در مصاحف آستان قدس رضوی

گزارش ها درباره قرایت رایج در هر کدام از بلاد اسلامی در سده های متقدم اندک و گاه غیردقیقند. ازاین رو، بررسی شواهد عینی برجای مانده از آن دوران راهگشاست. یکی از مهم ترین شواهد، قرایت مضبوط در مصاحف کهن هر منطقه است. این پژوهش به منظور کشف قرایت رایج در قرن های پنجم و ششم ایران، به بررسی قرایت مضبوط در سه قرآن از قرن پنجم و سه قرآن از قرن ششم در کتابخانه آستان قدس رضوی پرداخته است. بدین جهت، جدولی مشتمل بر 1000 کلمه تهیه شد. بعد از تهیه آمار میزان شباهت قرایت این کلمات با هریک از قرایات ده گانه و نیز موارد برجای مانده از اختیار ابوحاتم، این نتیجه حاصل شد که رسم این مصاحف بیشترین شباهت را به رسم بوم بصره، و سپس کوفه دارد. کمترین مشابهت آن نیز به رسم شامی است. از این نظر، نسبت به قرن چهارم تغییری ایجاد نشده است. بررسی فرش الحروف مصاحف و مقایسه آن با قرایات ده گانه نیز نشان می دهد که این مصاحف تابع قرایت واحدی نبوده اند، بلکه مشتمل بر اختیاری هستند که یکی از ملاک های آن، موافقت با قرایت بیشتر قاریان است. در یک میانگین کلی، قرایت این مصاحف ابتدا به قرایت عاصم و سپس خلف شبیه است. درمقایسه با قرن چهارم، قرایت رایج، از مشابهت بیشتر با قرایت بصری ابوعمرو روی برتافته و به قرایات کوفی، به خصوص روایت حفص از قرایت عاصم، متمایل شده است.