تحلیلی بر هویت سازی عرب در جهان اسلام نقدی بر روش شناسی عابدالجابری

محمد عابد الجابری با ارایه کلان روایتی هویتی از عرب در جست و جوی ریشه ها است و برای ریشه یابی علل انحطاط جهان عرب، به شکلی روشمند نقطه آغاز تعالی و انحطاط تمدن عربی اسلامی را، در عصری که «تدوین» می نامد جست وجو می کند. جابری در پروژه فکری خود که نقد عقل عربی می نامد به سیر تطور اندیشه در شرق تمدن اسلامی نیز توجه دارد و از قضا علل عقب ماندگی را در ریشه های فلسفه های نظام های نامعقول دینی و التقاطی مشرق عربی (ایران) می داند. مسیله اینجا است که او با چه روشی پروژه نقد عقل عربی را به پیش برده است؟ هدف این پژوهش، مطالعه نظام مند و دقیق پروژه فکری این متفکر و تحلیل و ارزیابی روش شناسی او در سامان دادن به پروژه نقد عقل عربی است. مقاله می کوشد با استخراج روشمند محتوای اندیشه های عابدالجابری در چهارچوب مفهومی زبان شناسی ساختارگرا به ویژه از منظرگاه میخاییل باختین در خصوص مسایلی چون نحوه هویت سازی جابری از پروبلماتیک بنیادین جهان معاصر اسلامی، نحوه مفهوم سازی او از «عقل» و «میراث» و همچنین استخراج روشمند فرم زبانی- منطقی اندیشه های او، بویژه نحوه استدلال ورزی و روش شناسی او در سامان دادن به روایت سازی های فکری اش، بپردازد. در مقام نتیجه گیری، این پژوهش به خواننده می نمایاند که عابد الجابری به عنوان متفکر نوگرا در پروژه فکری خود برای نوگرایی در اسلام روش خاص خود را دارد که می توان آن را «شرع ساختاریافته» نام نهاد. جابری همچون یک متفکر ساختارگرا به ورای داده های موجود در حوزه های متفاوت از قبیل سیاست، اخلاق، فلسفه، و... می رود و نشان می دهد که در پشت این تنوعات مشهود چه ساختارهای ثابتی(ساختارهای منطقی- زبانی) نهفته که این تنوعات را ممکن ساخته است. غایب بزرگ این نگاه عدم توجه به «معنا» است. ساختارگرایان نمادها را جایگزین معنا می کنند و توجه ندارند که نمادها چه معنایی را چگونه منتقل می کنند. ساختارگرایان از جمله جابری آنچه که برای بسیاری از محققان فرهنگ جذاب است، نادیده می گیرند: این که مردم چگونه به درک و تفسیر جهان خود می پردازند؟ با لحاظ این مهم آنچه این متفکر در روش شناسی ترکیبی خود به سرانجام رسانده: 1. بررسی جامعه شناسانه فرآیند شکل گیری عقل عرب 2. تحلیل «فرآیند ساختاریابی عقل عرب» آن هم با اتکا به عوامل اجتماعی و روندهای فرهنگی تاثیرگذار بر تدوین نظم فرهنگ یا عقل عرب 3. بررسی معرفت شناسانه منطق درونی عقل عرب به تحلیل عناصر و روابط درونی آن و تاثیر آن بر دو قلمرو خاص سیاست و اخلاق است.