بررسی نظریه ریسک (مخاطره) در اقتصاد اسلامی با رویکرد فقهی

مخاطره یا ریسک، یکی از اساسی ترین موضوعات اقتصاد، به ویژه اقتصاد اسلامی است که نوع نگاه به آن در بسیاری از مسایل اقتصاد خرد و کلان تاثیری اساسی دارد. هرچند بعضی از آثار پژوهشی به این مسیله توجه نشان داده اند، اما در میان آثار اهل سنت، تنها اثر عوضیه (2010) است که به این مسیله به مثابه یک نظریه جامع و مانع پرداخته است. ما در این مقاله با نظر به کتاب عویضه و با بهره گیری از روش کشفی منسوب به شهید صدر، به این پرسش پاسخ دهیم که آیا در اقتصاد اسلامی، با نظر به ادله موجود در فقه شیعه، استحقاق سود در هر نوع فعالیت اقتصادی منوط به پذیرش ریسک از سوی عوامل مرتبط با آن فعالیت است؟ به این منظور ابتدا توضیح مفهومی مختصر از نظریه مخاطره ارایه کرده و پس از آن، در قالب تعریف هدف، ارکان، مفاد و شروط نظریه و معیارهای آن جایگاه این نظریه در اقتصاد اسلامی را تشریح کرده ایم. در ادامه، دلایل عقلی (تلازم حق و تکلیف) و نقلی (6 دلیل از آیات قرآن و 3 حدیث از احادیث منقول در منابع شیعی و سنی و همچنین مویداتی دیگر از قواعد فقهی) این نظریه را در منابع اهل سنت و تشیع بررسی نموده ایم. در پایان به این نتیجه رسیده ایم که با پذیرش مفهوم این نظریه می توان به معیاری اصیل برای بررسی مسایل جدید و مبتلابه جامعه دست یافت.