بررسی زمینه ها و جلوه های تقابل و تعامل «خود» و «دیگری» در اشعار احمد شاملو (بر اساس نظریه باختین)

 مفهوم «من» یا «خود» در تقابل با دیگری، علاوه بر صورتبندی تفاوتها، تمایزات یا تقابلها، به موضوعی ژرفتر یعنی کشف هویت فردی و اجتماعی میپردازد که در ادبیات معاصر و بواسطه نزدیکی آثار ادبی به جامعه و وجوه اجتماعی، جلوه پررنگتری دارد. «من و دیگری» در بعد کلان با تقابل دوگانه خیر و شر سامان مییابد و در لایه های بعدی تمایزات ملی، مذهبی، ایدیولوژیک و... این دوگانه را تداوم میبخشد. منظور از دیگری، فرد، گروه، نژاد یا طبقه ای است که بواسطه دین، مذهب، ایدیولوژی، طبقه اجتماعی، دیدگاه سیاسی و ملیت بعنوان غیرخودی صورت بندی میشود. این پژوهش بر آن است با بررسی اشعار شاملو براساس نظریه باختین، جلوه های تقابل و تعامل «خود و دیگری» را در اشعار احمد شاملو بیابد و مورد واکاوی قرار دهد.

 الگوی تحلیلی این پژوهش بر اساس مدل توصیفی-تحلیلی است که با روش کتابخانه ای به جمع آوری داده ها و شواهد مثال در اشعار احمد شاملو پرداخته و سپس آن را بر اساس نظریه دیگربودگی باختین مورد بررسی قرار داده است.

 در گذشته و بر اساس تفکر و نگرشی که متاثر از تعالیم سنتی جوامع کهن بود، مردم کمتر صدای مخالف را برمیتافتند که این موجب تقابل پیوسته میان خود و دیگری بوده است و این موضوع در آثار و متون ادبی کهن نمود دارد. در دنیای مدرن امروز این تقابل و تک صدایی جای خود را به دریافته هایی چون تعامل و چندصدایی داده است و به موازات این تغییر شگرف در اندیشه و روابط انسانها، به مرور در نوشته ها و اشعار نویسندگان معاصر هم تجلی یافته است. از جمله شاعران و نویسندگان معاصری که در کشور ما ظاهرا از نظریه این اندیشمند روسی در آثار و اشعارش بهره برده، احمد شاملو است.

 فعالیتهای سیاسی و نگرش سیاسی شاملو، او را از دیگر شاعران همزمانش برجسته و متمایز میکند، و البته شباهت زمانی که شاملو میزیسته از جهت محیط استبداد و خفقان با دوره دیکتاتوری استالین در شوروی در زمان حیات باختین و اینکه هر دو مبارز سیاسی بودند قابل توجه است. شاملو آنقدر در زندگی سیاسی خود غرق است که همه چیز را از دریچه سیاست میبیند حتی عشق را و درحقیقت او شعر را ابزاری برای بیان اهداف سیاسی و در خدمت مبارزه میداند. در یک کلام از نظر شاملو «خودی» کسی است که دیدگاه سیاسی همسو با او دارد و برای آزادی، مبارزه میکند، و «دیگری» از نظر او هر کسی است که در مسیر آزادی گام برنمیدارد یا مانعی بر سر رسیدن به آزادی است.