تقابل نحوه تاثیرگذاری فرهنگ و اقلیم بر کالبد معماری خانه های تاریخی دوران قاجار در اقلیم های «سرد و کوهستانی» و «گرم و خشک»

کالبد خانه های تاریخی در ایران، بسته به مکان قرارگیری و بافت زمینه ای، همواره متاثر از عوامل مختلف بوده اند. عوامل فرهنگی، باورهای دینی، آیین ها، رویکردهای مذهبی، امنیت اجتماعی، و آسایش اقلیمی بخشی از این عوامل هستند که به صورت های مختلف بر کیفیت فضاهای داخل خانه و شاخص های فرم کالبدی آن اثر گذاشته اند. جهت گیری خانه، مواد و مصالح مصرفی، تزیینات، سلسله مراتب، هندسه، مقیاس، و نور و روشنایی ازجمله این شاخص ها هستند. در این مقاله به تقابل و سنجش چگونگی تاثیر عوامل فرهنگی و اقلیمی بر کالبد معماری خانه های تاریخی دوران قاجار در اقلیم های «سرد و کوهستانی» و «گرم و خشک» ایران پرداخته شده است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی  تحلیلی و قیاسی و جمع آوری مطالب به روش کتابخانه ای و بازدید میدانی است. در فرایند تحلیل موضوع پژوهش و به منظور شاخص سازی عوامل موثر بر مولفه های کالبدی و فضایی، تعداد چهار خانه قاجاری با دو فرم متفاوت مشتمل بر فرم های حیاط مرکزی و بلوکی در شهرهای شاخص اقلیم های مذکور انتخاب شدند تا، از طریق تحلیل قیاسی بین فرم های متضاد در یک اقلیم و فرم های مشابه در اقلیم های متفاوت، نحوه اثرپذیری مولفه های کالبدی و فضایی از عوامل مختلف نمایان شود. با توصیف مدارک معماری هر خانه و تحلیل میزان تاثیر مولفه های اقلیم و فرهنگ، نتایج پژوهش نشان می دهدکه فرم خانه، سلسله مراتب، جهت گیری، و استفاده از مصالح بوم آورد از شاخصه هایی هستند که در هردو اقلیم به صورت توام تحت تاثیر عوامل فرهنگی و اقلیمی بوده اند. در اقلیم گرم و خشک، عامل فرهنگ کارآمدترین تاثیر را بر روی مقیاس خانه و عملکرد فضاها گذاشته و موادومصالح، ترکیب بندی، نما و تزیینات اثر مفیدی را از اقلیم پذیرفته اند؛ درحالی که در اقلیم های سرد و کوهستانی شاخص های مقیاس و عملکرد اثرپذیری ثمربخشی از مولفه اقلیم داشته اند.