بررسی ویژگیهای رویشگا هی و مدل پاسخ گونه مرتعی کلهر (Astragalus retamocarpus Boissier & Hohen.) به عوامل محیطی در مراتع استان مازندران

امروزه استفاده از مدل های پیش بینی پراکنش گونه های گیاهی، نقش برجسته ای در ارزیابی، احیا، حفاظت و توسعه اکوسیستم های مرتعی، ایفا می کنند و از ابزارهای مهم جهت کسب اطلاعات درباره علل پراکنش گونه ها و تناسب رویشگاه برای گونه های گیاهی محسوب می شوند. در این تحقیق، با استفاده از آنالیزهای چندمتغیره، ضمن تعیین عوامل اکولوژیک موثر بر  تغییرات ترکیب گیاهی در رویشگاه های آن،  به بررسی پاسخ گونه گیاهی  به تغییرات عوامل محیطی و تعیین پتانسیل گونه مورد نظر در شرایط رویشگاه مورد مطالعه، پرداخته شد. تا بدینوسیله ضمن  شناخت بهتر آشیان اکولوژیکی این گیاه، بتوان توصیه های لازم  برای استفاده در برنامه های اصلاح مراتع و در رویشگاه های مشابه آن انجام داد. 

نمونه برداری از پوشش گیاهی به روش سیستماتیک- تصادفی طی سالهای 1398-1396 انجام شد. مطالعات پوشش گیاهی  شامل درصد تاج پوشش گونه ها و تراکم گونه ها در داخل پلاتها انجام شد. همچنین در هر پلات، درصد لاشبرگ، خاک لخت و سنگ و سنگریزه نیز تعیین گردید. برای این منظورتعداد پنج ترانسکت با فاصله یکسان نسبت به هم بکار برده شد. سپس بر روی هر یک از آنها،  شش پلات (به ابعاد 2 در 2 متر)  با فواصل یکسان، مستقر گردید. به منظور بررسی اثر عوامل محیطی بر پراکنش گونه مورد پژوهش،  از هر یک از پلات ها، یک نمونه خاک با سه از عمق 0 تا 30 سانتی متری سطح خاک برداشت گردید و در آزمایشگاه، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آنها اندازه گیری شد. عوامل اقلیمی مثل میانگین بارندگی و  دمای سالانه، با استفاده از داده های ایستگاه های هواشناسی نزدیک به منطقه مورد مطالعه، جمع آوری گردید . جهت بررسی ارتباط متغیرهای محیطی اثرگذار و معنی دار با پوشش گیاهی و انتخاب روش مناسب خطی و غیرخطی، آنالیز تطبیقی قوس گیری شده (DCA) بر روی داده های پوشش گیاهی، انجام و طول گرادیان مشخص گردید.  برای پیش بینی پاسخ گونه های گیاهی به تغییرات عوامل محیطی از مدل افزایشی تعمیم یافته استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها در این بخش، از نرم افزار Canoco  نسخه 4.5، استفاده شد.

دامنه ارتفاع رویشگاه این گیاه، 2700 - 2400 از سطح دریا است.  مقادیر متغیرهای هدایت الکتریکی خاک معادل 1/1-98/0 دسی زیمنس بر متر، اسیدیته خاک معادل 75/7 تا 3/7، آهک 6/2-6/1 درصد، کربن آلی خاک 85/6-01/2 درصد، ازت 54/0- 28/0درصد و بافت خاک،  شنی  لومی بوده است.  بررسی تاثیر مجموعه ای از عوامل محیطی بر تغییرات پوشش گیاهی در رویشگاه،  منجر به انتخاب 6 متغیر از بین 22 متغیر اولیه شد. کل عوامل محیطی مورد بررسی،  6/36 درصد از تغییرات در پوشش گیاهی را بیان می کنند و از بین آنها، عوامل  درصد لاشبرگ، درصد رس، درصد شیب، میانگین بارندگی سالانه، درصد کربن آلی و میزان فسفر ،  معنی دار شده اند  پاسخ گونه به  متغیرهای درصد شن، درصد سیلت، هدایت الکتریکی، ارتفاع از سطح دریا، میانگین بارندگی سالانه و میانگین دمای سالانه، به  صورت تک نمایی است.  پاسخ گونه به  متغیرهای جهت شیب، خاک لخت و سنگ و سنگریزه به صورت کاهشی  بوده و با افزایش مقادیر این عوامل، فراوانی و درصد پوشش گیاهی  گونه، نیز کمتر می شود. پاسخ این گونه به متغیرهای درصد کربن آلی، درصد لاشبرگ، میزان پتاسیم و فسفر،  از مدل افزایشی  پیروی می کند. پاسخ  گونه به درصد آهک، رطوبت اشباع خاک و وزن مخصوص ظاهری خاک،  از مدل دو نمایی، پیروی کرد.

مدل افزایشی تعمیم یافته، اطلاعات ارزشمندی برای تعیین نیازهای اکولوژیکی گونه ارایه می دهد که می توان با استفاده از داده های این تحقیق، در مدیریت پوشش گیاهی و عملیات اصلاح مراتع (مرتعکاری) در مناطق مشابه از آن بهره گرفت. گونه مورد مطالعه از لحاظ تولید بالای علوفه، قابل توجه بوده و به عنوان یکی از گونه های مناسب برای افزایش پوشش گیاهی مراتع منطقه،  پیشنهاد می گردد.