بررسی عوامل محیطی موثر بر پراکنش و رشد گونه اسکنبیل کرمانی (Calligonum bungei) در مراتع استان کرمان

پراکنش و استقرار گیاهان تحت تاثیر شرایط محیط و خصوصیات گیاهی قرار دارد. گونه های جنس  اسکنبیل در ایران گسترش وسیعی در اقلیم های فراخشک و خشک دارند. در این پژوهش شرایط محیطی حاکم بر تیپ های گونه اسکنبیل کرمانی (Calligonum bungei)  در مراتع بیابانی استان کرمان بررسی شده است. شناسایی تیپ ها و بررسی میزان تاج پوشش، تراکم و گونه های همراه اسکنبیل کرمانی در هرکدام از تیپ ها و بررسی تاثیر عوامل محیطی مانند (اقلیم، توپوگرافی و خاک) بر پراکنش گونه از اهداف این پژوهش می باشد.

 از بین مناطق پراکنش این گونه در سطح استان چهار تیپ غالب اسکنبیل کرمانی در چهار منطقه مختلف به عنوان مناطق معرف در نظرگرفته شد. در هر کدام از این مناطق، تیپهای ژیومرفولوژی با استفاده از تصاویر ماهواره ای و بازدیدهای میدانی تشخیص داده شد. سپس عوامل محیطی شامل اقلیم، توپوگرافی، خاک و همچنین فاکتورهای مربوط به گونه ی مورد بررسی شامل تراکم، تاج پوشش و گونه های همراه در هر تیپ مورد ارزیابی قرارگرفت. در ادامه برای انجام مطالعات مربوط به پوشش گیاهی، ابتدا مناطق معرف هر تیپ تعیین گردید. سپس به صورت تصافی سیستمانیک  در طول ترانسکت 300 متری اقدام به نمونه برداری از پوشش گیاهی شد. اندازه پلات ها با توجه به نوع پوشش گیاهی و نحوه پراکنش ،100 مترمربعی تعیین گردید. تعداد 10 پلات در هر یک از مناطق و درمجموع 40 پلات بررسی شد. برای تعیین سطح پوشش از روش اندازه گیری دو قطر عمود بر هم تاج پوشش گیاه استفاده شد. تعداد در هکتار، سطح تاج پوشش و درصد تاج پوشش درهکتار گونه محاسبه گردید. در نهایت ارتباط بین عوامل محیطی واستقرار گونه در مناطق مورد مطالعه با استفاده از روش تجزیه مولفه های اصلی به کمک نرم افزار PC-ORD مورد بررسی قرار گرفت.

براساس نتایج بدست آمده گونه، اسکنبیل کرمانی در  دامنه ارتفاعی بین 1400 تا 1750 متر، شیب بین 1تا 4/18 درصد و در همه جهات دیده می شود. از لحاظ عوامل اقلیمی متوسط بارندگی سالیانه در این مناطق بین 5/55 تا 4/163 میلی متر، متوسط دمای سالیانه بین 7/16 تا 4/26، حداکثر دمای مطلق ثبت شده بین 42 تا 8/48 و حداقل دمای مطلق ثبت شده بین (6/0-) تا (8/20-) درجه سانتی گراد، متوسط رطوبت سالیانه بین 6/29 تا 5/42 درصد، طول دوره خشکی در این مناطق بین 8 تا 12 ماه در سال می باشد. از  لحاظ عامل خاک، این مناطق دارای خاک کم عمق با بافت شنی لومی تا لومی شنی با درصد شن بین 67 تا 84%، آهک بین 5/8 تا 20 درصد، کربن بین 1/0 تا 35/1 درصد، ازت1/0 تا 7/0 درصد، فسفر قابل جذب بین 5/9 تا 5/13 میلی اکی والان، پتاسیم قابل جذب 200 تا 5/217 میلی اکی والان، شوری بین 36/0 تا 02/1 دسی زیمنس بر مترو اسیدیته بین 8/7 تا 09/8 می باشد. از نظر پوشش گیاهی در کلیه مناطق مورد مطالعه گونه اسکنبیل کرمانی بصورت پراکنده مشاهده می شود، بطوریکه تراکم این گونه در تیپ های مورد مطالعه از 10 تا 280 پایه در هکتار و میزان تاج پوشش از 1/0 تا 7/5 درصد متغیراست. 

از نتایج این تحقیق میتوان به این مهم پی برد که مولفه اول شامل فاکتورهای (دمای سالیانه، رطوبت، شن و سیلت) با 9/46 درصد، مولفه دوم شامل (ارتفاع، شیب، بارندگی سالیانه، فسفر، آهک و پتاسیم) با 3/35 درصد، ومولفه سوم شامل (رس، ازت، و شوری) با 8/17 درصد از تغییرات حضور گونه اسکنبیل را در مناطق مورد مطالعه توجیه می کنند. براین اساس عوامل محیطی موثر بر استقرار گونه اسکنبیل کرمانی در تیپ مطالعاتی منطقه انار و کرمان، افزایش میزان شن، کاهش دمای سالیانه، رطوبت و سیلت، در تیپ بم افزایش فسفر، پتاسیم وکاهش ارتفاع، شیب، بارندگی سالیانه و آهک، همچنین در تیپ جیرفت کاهش شن و افزایش دمای سالیانه، رطوبت و سیلت است. بطور کلی افزایش یا کاهش این عوامل تاثیرگذار به عنوان عوامل محدود کننده استقرار این گونه در مناطق مورد مطالعه بشمار می رود.