تبیین فضامندی در بناهای قدسی ایران، نگرشی به محیط داخلی و بیرونی مساجد معاصر، مورد مطالعاتی: مسجدالرضا و مسجد الغدیر تهران

هنر قدسی در قلب هنر سنتی پنهان است و به طور مستقیم با حقیقت و رمزپردازی الهی ارتباط دارد، ضمن آن که کالبد معماری قدسی را به ذات نهانی متصل می کند. از این رو هدف پژوهش تبیین فضامندی در مساجد دوران معاصر ایران به واسطه عناصر مادی ادراکات حسی در محیط است تا بتواند کیفیت محیط بیرونی مساجد این دوره را تبیین نماید. فرضیه مطرح در نیل به این هدف این است که میان فضامندی و ادراکات حسی رابطه ای مستقیم برقرار است و عناصر کالبدی در محیط بیرونی مساجد معاصر ایران موجب شکل گیری این فضامندی می شوند. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق کیفی، با رویکرد فلسفی و استدلال استقرایی و همچنین استفاده از شیوه گردآوری کتابخانه ای و میدانی به این نتیجه رسید که فضامندی در مسجد الغدیر و مسجدالرضا تهران بر اساس عناصر فیزیکی واقع در محیط بیرونی، نمادها، فرم و حضور انسان در این فضا، همسو و هم اندازه با مجسم نمودن امر مادی می باشد و متناسب با حرکت و پویایی در محیط همراه با ادراکات حسی ایجاد می شود. در مسجد الغدیر شهر تهران، زایر با فضایی محدود درگیر است و در هیچ لحظه از حرکت در فضا، تجربه ی نوینی از حرکت در فضا را حس نمی کند. در مسجدالرضا شهر تهران نیز محیط بیرونی این مسجد، به دلیل نوع فرم و مصالح به کار رفته، در جهت بهبود ادراکات حسی زایران از محیط بیرونی و سیر به عالم عرفان ساخته نشده است و از این رو برای زایر همچون مسجد الغدیر تهران، بازنمایی ای از محیط عرفانی را به همراه ندارد. بنابراین در مسجد الغدیر تهران و مسجدالرضا تهران، هندسه و حجم گرایی اهمیت بیش تری را نسبت به قبله در جهت سازماندهی فضایی محیط بیرونی دارند و لذا با حضور در این مساجد، مفهوم سرمدیت و ازلیت به زایران القاء نمی شود.