موانع موجود بر سر راه انتشار یک نامه به سردبیر در راستای نقد مقاله منتشر شده: نامه به سردبیر

سردبیر محترم رضاییان در سخن سردبیری خود بیان می دارد که "نامه به سردبیر" کوتاه ترین مقاله غیر پژوهشی (Non-research article) بوده که می تواند به شفاف سازی و تصحیح دانش موجود و یا حتی افزایش آن کمک نماید [1]. در ادامه نگارنده به توضیح انواع نامه به سردبیر پرداخته که این نوع از مقاله به دو شیوه نوشته می شود. در شیوه اول که مرسوم تر نیز می باشد، خواننده در متن یک مقاله ای که به تازگی منتشر شده است، متوجه خطایی شده که در چنین حالتی، وی با استفاده از نامه به سردبیر به شیوه ای علمی و کاملا محترمانه، متذکر خطای رخداده در مقاله مورد نظر می گردد. سردبیر، در صورتی که متن نامه مورد تایید او باشد، آن را برای نویسنده(گان) مقاله علمی ارسال کرده و از آن ها می خواهد که ظرف مدت کوتاهی (مثلا دو هفته) پاسخ نامه را به شیوه ای علمی و کاملا محترمانه ارایه نمایند. پس از مطالعه پاسخ ارایه شده و در صورت تایید سردبیر، هم نامه و هم پاسخ به نامه در اولین شماره مجله به چاپ خواهد رسید و ممکن است نویسندگان مقاله در پاسخ خود، توضیحات بیشتری برای شفاف ساختن موضوع ارایه نموده و یا به خطای رخداده اذعان نمایند که در این صورت نامه به سردبیر منجر به شفافیت هرچه بیشتر موضوع یا تصحیح آن می شود [3-2]. برای نوشتن این نوع از نامه به سردبیر الزامی نیست که حتما فرد نویسنده، پژوهش گری با سابقه و با مقالات منتشر شده فراوان باشد. "در واقع همه خوانندگان مقالات علمی در قبال اعمال تصحیحات احتمالی و دادن نظرات مفید در مورد مقاله علمی مسیول هستند که می توانند از طریق نوشتن "نامه به سردبیر" این مسیولیت را ایفاء نمایند و به افزایش کیفیت و دقت متون علمی چاپ شده کمک نمایند [4]."همچنین بیان می شود که اگر شما یک خواننده مقاله هستید، می توانید عضوی از گروهی باشید که "نامه به سردبیر" بنویسید. برای این کار، شما می بایست یک مقاله را با دقت تمام، مطالعه نمایید و در مورد محتوای علمی آن تفکر کنید و با سایر متون علمی چاپ شده نیز آشنایی داشته باشید [5]. در نوع دوم از مقالات نامه به سردبیر، یکی از خوانندگان مجله، پیرامون موضوع مرتبط با زمینه کاری مجله، نامه ای تخصصی می فرستد که معمولا چنین نامه هایی ماحصل تجربیات نویسندگان بوده و می تواند به روشن شدن افق های جدید پژوهشی کمک شایانی بنماید [3] به گونه ای که خوانندگان مجله به کمک این نوع از مقالات مطالب مهمی را در رابطه با موضوعی خاص به دست می آورند. در مطلب دیگری  از سخنان سردبیری رضاییان، بیان می شود:"سر دبیران حلقه اتصال بین نویسندگان و داوران می باشد و با در نظر گرفتن قضاوت داوران و سیاست های مجله تحت مدیریت خود و فارغ از هرگونه جانب داری و تعارض در منافع، معقولانه ترین تصمیم را با آزادی کامل برای مقاله اتخاذ نموده و نتیجه تصمیم خود را به اطلاع نویسندگان مقاله خواهد رساند [6]." با توجه به مقدمه ای که بیان گردید؛  و تجربه شخصی راقمین این سطور در چاپ یک نامه به سردبیر نشان می دهد که چند سرنوشت جالب برای نامه به سردبیر از نوع نقد مقاله می تواند رخ می دهد:1- سردبیر تمایلی به نقد مقاله منتشر شده در مجله خود ندارد و سریعا اقدام به رد مقاله می نماید. 2- پس از تایید توسط سردبیر، نامه به چند داور ارسال می شود، در صورتی که نامه به سردبیر، خطاب به سردبیر و نویسندگان مقاله نقد شده می باشد. 3- در برخی موارد نویسندگان مقاله اصلی تمایلی به نقد مقاله خود ندارند. لازم به ذکر است در این مورد سردبیران، نقد مقاله را به سمع و نظر نویسندگان مقاله می ر سانند، اما پاسخی از سوی آنان دریافت نمی شود. برخی معتقدند که با چاپ یک مقاله، داوری در مورد آن مقاله پایان یافته اما چاپ مقاله در واقع آغاز بحث است که می تواند از طریق "نامه به سردبیر" محقق شود. "نامه به سردبیر" که بعد از چاپ مقاله اصلی اتفاق می افتد و تصویری واضح تر از موضوع را در اختیار مخاطبان قرار می دهد [7]، نتایج بررسی نگارندگان نشان می دهد که غالب نامه به سردبیران، بدون پاسخ باقی می ماند (جدول 1). 4- تعدادی از مجلات "نامه به سردبیر" را از نوع مقالات قابل ارسال به مجله حذف نموده اند. در نهایت پس از پرسش از افراد صاحب نظر بیان شد که چاپ تعداد زیادی از نامه به سردبیر از نوع نقد مقاله در یک مجله می تواند به خدشه دار شدن اعتبار تیم داوری و هییت تحریریه و مجموعه دست اندرکاران مجله بیانجامد. لذا تمایل کم تری به چاپ این نوع از مقالات وجود دارد و این در حالی است که بسیاری از مجلات معتبر از جمله مجله Harvard Review of Psychiatry بخش جداگانه ای در هر شماره به "نامه به سردبیر" اختصاص داده اند [8].  راقمین این سطور تصمیم گرفتند با بررسی پایگاه های علمی فارسی، صحت فرضیه خود را بررسی نمایند و به این پرسش پاسخ دهند که "آیا تمایل به انتشار نامه به سردبیر از نوع نقد مقاله در مجلات فارسی با اقبال کمتری روبه رو است یا خیر؟" در ابتدا در 3 پایگاه SID، RiCeST و MagIran با کلید واژه "نامه به سردبیر" به جست و جوی مقالات مرتبط با حیطه علوم پزشکی در 10 سال اخیر پرداخته شد که نتایج به صورت نمودار 1 ارایه گردید. نکته حایز اهمیت در این بررسی آن است که بسیاری از مقالات نامه به سردبیری که به نقد مقالات پرداخته اند، بدون پاسخ باقی مانده اند (جدول 1). با توضیحاتی که در رابطه با اهمیت "نامه به سردبیر" داده شد، جای "نامه به سردبیر"  که با محتوای نقد مقاله نگارش گردیده  است در بسیاری از مجلات علمی پژوهشی ایرانی خالی است که می تواند ناشی از عدم شناخت کافی از این نوع مقاله باشد.