نگاهی زیباشناسانه به شعر سیاسی پس از مشروطیت بر اساس آرا و عقاید ادیب الممالک فراهانی

ادبیات عصر قاجار به واسطه نهضت مشروطیت، دچار تغییرات اساسی در ساختار حوزه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران گردید. در عصر قاجار، ارتباط ایرانیان با جامعه اروپا، تدوین سفرنامه ها، تاسیس دارالفنون، ترجمه کتاب های اروپایی، انتشار روزنامه ها و غیره، سبب ایجاد زمینه های تجدد طلبی مردم ایران را فراهم نمود. این تجدد در نظم و نثر این دوره، تاثیر شگرفی بر جای گذاشت. یکی از مهم ترین ویژگی های شعر عصر مشروطه، تفاوت و نوع بینش شاعران نسبت به واقعیت های موجود است که منجر به خلق مضامین جدید شد. از مهم ترین موضوعات اصلی در شعر فارسی عصر مشروطه «آزادی، وطن و عدالت» است که درک صحیح پیام شعر این دوره تا حدی منوط به شناخت جایگاه آن است. نویسنده در این پژوهش، درصدد آن است تا به شیوه توصیفی - تحلیلی و ابزار کتابخانه ای به بررسی آرایه های ادبی در سروده های سیاسی ادیب الممالک فراهانی بپردازد، ادیب الممالک یکی از شاعران عصر مشروطه و دوره بیداری است و بیشترین سروده های او پیرامون مضامین سیاسی و اجتماعی است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که ادیب در سروده های خود برای پرداختن به مضامین وطن، آزادی و عدالت، از صناعات ادبی بهره برده است و به سبب آنکه فردی مذهبی بود، علاوه بر توجه به تلمیحات مرتبط با ایران قبل از اسلام به ایران دوره اسلامی هم توجه نموده و در خصوص موضوع عشق به وطن، وطن دوستی او با نفرت از اعراب همراه نبود. توصیه به قانون مداری، انتقاد از جهل و غفلت، انتقاد از عملکرد نامناسب مجلس، انتقاد از عدلیه و توجه به عدالت از دیگر مضامین شعری ادیب محسوب می شود.