بررسی تعامل مدرنیته و فرهنگ بومی ایران در معماری دوران قاجار موردکاوی: عمارت جاجرمی ها و عمارت مفخم شهر بجنورد

دوران قاجاریه سرآغاز عصر تجدد در ایران است و گرایش به فرنگ و شیوه های اروپایی در این دوران بر جنبه های مختلف زندگی ایرانیان به خصوص در معماری تاثیر قابل توجهی داشته است. بجنورد به واسطه ی موقعیت جغرافیایی، محل آمد و شد نمایندگان کشور های مختلف اروپایی بوده و در نتیجه تاثیر زیادی از فرهنگ اروپایی وفرنگی را پذیرا بود. در مقاله پیش رو به شیوه توصیف تحلیل تاریخی داده های حاصل از مطالعات استنادی و میدانی در زمینه تاثیر شیوه های فرنگی و سنتی  بر بناهای ساخته شده در روزگار قاجاریه مورد واکاوی قرار گرفته است . به این ترتیب دوبنای هم دوره به نام بنای عمارت مفخم که به دستور حاکم وقت شهر ساخته شده و بنای عمارت جاجرمی ها که به دست یکی از تجار معروف شهر بنا شده ، به شیوه مقایسه عناصر و تزیینات مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. نتیجه آنکه باتوجه به ارتباط وسیع حاکم شهر با دربار و دولت های خارجی (به ویژه اروپایی ها)؛ تاثیر گرایش به شیوه های اروپایی بر بناهای ساخته شده توسط وی؛ هم در تزیینات و هم در طرح کلی مشهود است. در مقابل، بنای همزمان حسینیه جاجرمی ها هیچ نشانه ای از معماری اروپایی در طرح کلی بنا و در تزیینات ملاحظه نمی شود و ساختار کلی بنا برگرفته از معماری ایرانی - اسلامی مناطق مرکزی ایران است که حاکی از تاثیر معماری منطقه زادگاه بانی (شهر گرمسیر جاجرم) بوده است. به این ترتیب تمایل به اروپای گرایی و معماری اروپایی  در شهر بجنورد در اواخر دوره قاجار محدود به بناهای احداث شده توسط حاکم شهر و در نتیجه ارتباط وسیع وی با نمایندگان کشور های اروپایی و دربار بود و این ارتباط علاوه بر نمودهای معمارانه در منابع نوشتاری این دوره از جمله سفرنامه سیاحان اروپایی و همچنین در سفرنامه های ناصرالدین شاه قاجار نیز قابل بازیابی است.