طراحی و اعتباریابی آزمون تولید کلمات چندهجایی در کودکان 4 تا 7 ساله ی فارسی-زبان

مرور متون مربوط به کاربرد کلمات چندهجایی در ارزیابی اختلالات صدای گفتار کودکان، حاکی از ضرورت استفاده از این کلمات برای فراهم آوردن اطلاعاتی اضافه بر اطلاعات آزمون های معمول، مانند اطلاعات پیش آگهی بود. علی رغم پیشینه مطالعاتی قوی در زبان های دیگر، در زبان فارسی پژوهشی تولید این کلمات را در 4 تا 7 سالگی بررسی نکرده بود. بنابراین هدف این پژوهش، طراحی و بررسی خصوصیات روان سنجی نسخه فارسی آزمون کلمات چندهجایی، برای سنجش مهارت تولیدی کودکان پیش دبستانی بود.

در این مطالعه مقطعی از نوع متدولوژیکال و آزمون سازی، ابتدا از کتب مربوط به کودکان پیش دبستانی، 532 کلمه 3، 4، 5 و 6 هجایی انتخاب شد و در 3 نوبت، با آرای نویسندگان مقاله به 66 گویه کاهش یافت. روایی محتوایی گویه های انتخاب شده توسط 5 نفر از آسیب شناسان گفتار و زبان که در رشد طبیعی و اختلالات صدای گفتار صاحب نظر بودند در 4 حیطه مناسب بودن برای ارزیابی تولید کلمات چندهجایی، مناسب بودن برای کودکان 4 تا 7 ساله، تناسب فرهنگی و تصویرپذیر بودن گویه ها بررسی شد. پس از انتخاب تصاویر، روایی صوری گویه ها و توافق نام با تصاویر، با انجام آزمون بر روی 8 کودک 4 تا 7 ساله طبیعی (حداقل 1 کودک از هر گروه سنی) مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت 40 گویه به عنوان واژگان نهایی آزمون کلمات چندهجایی در نظر گرفته شدند.
برای سنجش ویژگی های روان سنجی، 120 کودک دارای رشد طبیعی (60 دختر و 60 پسر) و 20 کودک مبتلا به اختلالات صدای گفتار (10 پسر و 10 دختر) 4 تا 7 ساله بررسی شدند. کودکان طبیعی به 6 گروه سنی با فاصله 6 ماه تقسیم شدند و در هر گروه 10 پسر و 10 دختر قرار گرفتند. معیار ورود آن ها این بود که دوزبانه نباشند و آزمون غربالگری تشخیصی (ظریفیان 1393) و آزمون زبان غیررسمی را با موفقیت گذرانده باشند. به دلیل شرایط پاندمی کووید 19 و تعطیلی اکثر مراکز پیش دبستانی، انتخاب کودکان طبیعی از 2 شهر تهران و کرج، به شکل در دسترس و از دو منطقه هر شهر بود. نمونه گیری آن ها نیز به شکل در دسترس بود. جهت بررسی روایی سازه، تفاوت نمرات کل آزمون، درصد همخوان ها، واکه ها و واج های صحیح بین سنین مختلف، پسران و دختران و همچنین افتراق میان 2 گروه طبیعی و دارای اختلال صدای گفتار بررسی شد. پایایی بازآزمایی توسط اجرای دوباره آزمون به فاصله 1 هفته و پایایی بین ارزیاب توسط بررسی رابطه نمرات 2 آزمونگر مستقل در 20 کودک تعیین شد. ثبات درونی با بررسی ضریب همبستگی درون رده ای میان گویه های آزمون به دست آمد. در پژوهش حاضر از شاخص های آماری مرکزی و پراکندگی، آزمون های پارامتری آنووا و تی مستقل، آزمون توکی، ضریب همبستگی درون رده ای و نسخه 26 نرم افزار آماری SPSS استفاده شد.

مقایسه نمره کل آزمون، درصد همخوان های صحیح و درصد واج های صحیح در کودکان طبیعی اختلاف معنادار میان گروه های سنی را نشان داد (P> 0/001)، اما تفاوتی در درصد واکه های صحیح میان گروه های سنی مشاهده نشد (P=0/23). ضمنا تفاوتی در نمره کل و درصد همخوان های صحیح، درصد واج های صحیح و درصد واکه های صحیح بین پسران و دختران وجود نداشت. مقایسه کودکان در گروه طبیعی و گروه دارای اختلال صدای گفتار نشان داد تفاوت معنادار در نمره کل آزمون، درصد واج های صحیح و درصد همخوان های صحیح (0/001>P) و درصد واکه های صحیح (0/02=P) میان 2 گروه وجود دارد. در بررسی پایایی آزمون، ضریب همبستگی درون رده ای آزمون بازآزمون 0/98، ضریب همبستگی درون رده ای بین 2 ارزیاب 0/79 و میزان ثبات درونی در کلمات 3 هجایی 0/75، در کلمات 4 هجایی 0/65 و در کلمات 5 هجایی 0/63 به دست آمد.

نتایج این پژوهش با نتایج حاصل از پژوهش های مشابه در زبان های دیگر همخوانی داشته و درنتیجه آزمون کلمات چندهجایی فارسی به عنوان ابزاری روا و پایا برای بررسی توانایی تولید کلمات چندهجایی در کودکان 4 تا 7 ساله فارسی زبان در کلینیک ها و مراکز درمانی و یا اهداف پژوهشی قابل استفاده است. خود آزمون نیز از لحاظ رعایت اصول آزمون سازی از قبیل گنجاندن طیفی از طول کلمات، شکل های واج آرایی و الگوهای تکیه ای زبان هدف، قابلیت تصویرپذیری بالا و نشانگر واژگان رایج کودکان پیش از دبستان بودن و فراهم کردن فرصت بروز الگوهای خطای رایج زبان هدف، با آزمون های دیگر، مانند آزمون بیکر 2013 همخوانی دارد.