جایگاه و کارکرد فرهنگی تمدنی رباط های حجاز در ایام حج(قرون 7-8 ه‍)

در قرون هفتم و هشتم هجری در نتیجه حاکم بودن قدرت های متنازع و متخاصم در شرق و غرب جهان اسلام، مناسبات و تبادل فرهنگی و تمدنی مناطق مختلف آن با یکدیگر با مشکلات جدی روبه رو شده بود. در این میان، حجاز نقشی مهم، به ویژه، در ممانعت از انقطاع این مناسبات ایفا نمود و به واسطه حج و حج گزاری، به کانونی برای استمرار فرهنگی و تمدنی جهان اسلام تبدیل شد. در کنار تمامی عوامل و نهادهای فرهنگی فعال و تاثیرگذار دیگر، رباط ها نیز در این مهم نقش آفرینی کردند. بنابر یافته های این پژوهش تاریخی، رباط های حجاز که مراکزی رفاهی بودند، در جایگاه نهادهای فرهنگی و تمدنی نیز مطرح شدند و با فزونی یافتن این وجه از کارکرد رباط ها در این دو قرن، واقفان پرشماری از شرق و غرب جهان اسلام به احداث رباط در شهرهای مکه و مدینه پرداختند. اختصاص موقوفه های قابل توجه به این رباط ها و نیز فراهم آوردن امکاناتی چون کتابخانه در برخی از آن ها، موجب شد رباط های حجاز (شهرهای مکه و مدینه) به مراکزی علمی و آموزشی نیز تبدیل شوند. بر این اساس، طی این دو قرن، در کنار افزایش نقش‎ آفرینی اجتماعی رباط ها در جامعه حجاز، این بناها یا نهادها از نظر آموزشی، علمی و فرهنگی نقش تسهیل  کننده مهمی ایفا کردند و به ویژه، در برقراری مناسبات فرهنگی و تمدنی مناطق مختلف جهان اسلام و استمرار آن موثر واقع شدند.