بازخوانی نظریه شخصیت ملاصدرا از منظر نظریه شخصیت صفاتی آلپورت

انسان شناسی در شاخه نوپای روانشناسی، ذیل عنوان «نظریه های شخصیت» توانسته است در عرصه مطالعات رفتاری و ارتباط متقابل افراد کارآمد باشد. ضرورت تبیین و تحلیل ماهیت حقیقی انسان در حوزه «بود» - برخلاف نظریه های شخصیت روانشناختی که عموما به شناسایی ماهیت انسان در حوزه «نمود» می پردازند- موجب شد این مقاله بر اساس آراء انسان شناسانه صدرا و با نگاهی به نظریه صفات آلپورت که خود یکی از پیشتازان رویکرد صفات است، با روش توصیفی- تحلیلی سامان یابد. رویکرد فردنگرانه مبتنی بر صفات، شاخصه اصلی نظریه شخصیت آلپورت و ملاصدرا ست؛ بنیاد شخصیت در هر دو نظریه بر عمیق ترین ویژگی های فرد نهاده شده است که این ویژگی ها در نگاه آلپورت به صفات بنیادی، مرکزی و پیرامونی- بدون بیان چرایی پیدایش آنها و رشد شخصیت بر اساس این صفات- تقسیم می شوند؛ حال آن که در تحلیل متون فلسفی ملاصدرا، کیفیت پیدایش این صفات و چرایی تاثیر آنها در ساختار شخصیت و به تبع آن رفتار آدمی تبیین شده است. «خود» یا نفس نیز برخلاف مفهوم انتزاعی آن در نگرش آلپورت، در نظام صدرایی امری حقیقی و وجودی است. به طوریکه پویایی و وحدت شخصیت آلپورتی به واسطه قاعده «اتحاد عالم و معلوم» و «حرکت جوهری ارادی» قابل تبیین و توجیه عقلانی است.