میرزا محمد اخباری (م.1232 ق.) و قتل سیسیانوف روس (پژوهشی در رابطه فتحعلی شاه قاجار و میرزا محمد اخباری)

تلاش دو رقیب عرصه علم دینی، مجتهدان و اخباریان، در آغاز سده سیزدهم قمری، برای بهره مندی از کانون قدرت سیاسی و رابطه با شاه قاجار، فصلی از تاریخ روحانیت شیعه است. در هرگونه توصیفی از این میدان رقابت، ناچار سخنی از میرزا محمد اخباری (1178 - 1232ق) سرشناس ترین عالم اخباری آن دوران به میان خواهد آمد. اما گزارش ها درباره حیات سیاسی و اجتماعی میرزا محمد اخباری در هاله ای از افسانه و ابهام پنهان شده است. یکی از گزارش های اصلی درباره رابطه فتحعلی شاه با میرزا محمد اخباری، که در بسیاری از منابع در کانون گزارش ها از زندگی میرزا محمد قرار گرفته است، ماجرای نقش او در قتل سیسیانوف (فرمانده سپاه روس در جنگ های ایران و روس) یا پیش گویی آن از طریق علوم غریبه و دعا و طلسم است. این ماجرا نقش مهمی در بازنمایی شخصیت میرزا و نوع رابطه شاه با علمای شیعه در منابع تاریخی و تحقیقات معاصر یافته اما تاکنون از نظر تاریخی به دقت بررسی نشده است. با وجود شهرت گزاره یاد شده، بررسی تاریخی نشان دهنده وجود ابهام های اساسی در آن است. پرسش اصلی این مقاله میزان اعتبار گزارش نقش میرزا محمد در ماجرای قتل سیسیانوف از طریق بررسی سیر تاریخی نقل این گزارش، شناسایی روایت های ناسازگار و جایگزین، و سنجش برخی جزییات آن با داده های تاریخی دیگر است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که پاره ای از منابع مهم تاریخ و زندگی نامه میرزا محمد اخباری چنین گزارشی را نقل نکرده یا داده هایی ناسازگار با کل یا بخشی از روایت رایج به دست داده اند.