مدیریت تعارض و تهدیدهای گور ایرانی Equus hemionus onager در زیستگاه های طبیعی و مراکز تکثیر و معرفی مجدد در ایران

گور ایرانی Equus hemionus onager تنها فردسم و بزرگ ترین علفخوار وحشی ایران است که با جمعیتی در حدود 1300 فرد در مجموعه حفاظتی بهرام گور و پارک ملی توران پراکندگی دارد. در مناطقی که برای تکثیر و معرفی مجدد معرفی شده اند، افزایش جمعیت و معرفی مجدد در مراکز تکثیر و معرفی مجدد استان یزد و پارک ملی کویر با موفقیت همراه بود و سایر مناطق به واسطه در نظر نگرفتن عوامل جمعیت شناختی مانند ترکیب سنی و جنسی جمعیت بنیان گذار، رقابت های درون و بین گونه ای، کمبود اطلاعات از وضعیت ژنتیکی و درون آمیزی و عوامل مدیریتی مانند رهاسازی سخت، موفقیتی نداشتند. در این مطالعه به بررسی تهدیدات گور ایرانی در زیستگاه های طبیعی، وضعیت مراکز تکثیر و معرفی مجدد و ارایه راهکارهای مدیریتی و حفاظتی آن پرداخته شده است.

منابع علمی، گزارش ها و مستندات موجود در ادارات کل سمنان، یزد، فارس، کرمان و دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص تهدیدات، جمعیت گذشته و حال و تلفات گور ایرانی مورد مطالعه قرار گرفت. جمع آوری داده ها به وسیله مصاحبه با محیط بانان، کارشناسان و تکمیل فرم های اطلاعات گونه شامل جمعیت، تهدیدات و پیشنهادهای کارشناسی استان های مربوطه جمع آوری شد. بر اساس بازدیدهای میدانی و بررسی زیستگاه های طبیعی و مراکز تکثیر و معرفی مجدد گونه در استان های فارس و سمنان  نسبت به صحت سنجی اطلاعات اقدام گردید.

طی حدود دو دهه گذشته به واسطه مدیریت زیستگاه و کاهش تهدیدات گونه در مجموعه حفاظتی بهرام گور، جمعیت گونه روند رو به رشدی داشته است. این در حالی است که وضعیت جمعیت آن در مجموعه حفاظتی توران که از دهه 1350 و 1360 شمسی روند کاهشی شدیدی را تجربه کرده، از حدود 20 سال گذشته تقریبا ثابت بوده است. مهم ترین تهدیدات گونه عبارتند از تخریب و از بین رفتن یکپارچگی زیستگاه، عدم وجود امنیت، شکار غیرمجاز، درون آمیزی، برون آمیزی، بروز بیماری ها در جمعیت های طبیعی، مرگ و میر جاده ای، توسعه معادن، خشکسالی و تغییر اقلیم و بهره برداری فصلی از پوشش گیاهی که ناشی از فعالیت های انسانی هستند. چرای بی رویه توسط دام اهلی موجب رقابت غذایی و کاهش آب در دسترس در چشمه ها برای گونه می شود. در مراکز تکثیر و معرفی مجدد نیز عدم شناخت وضعیت ژنتیکی جمعیت ها، نرخ رشد بسیار پایین گونه و کره کشی از جمله تهدیدات هستند. مشکلات مدیریتی از جمله عدم تداوم تامین منابع مالی و تجهیزات، عدم مدیریت پایدار با گذر زمان، رهاسازی سخت به واسطه کمبود بودجه، تجهیزات و هم چنین عدم رعایت نسبت جنسی جمعیت بنیان گذار می تواند در عدم موفقیت این مراکز موثر باشد.

بحث:

 شناسایی تهدیدات گونه و معرفی روش های کاهش اثر تهدید، تدوین برنامه جامع تکثیر و معرفی مجدد گونه و اجرای برنامه اقدام حفاظت از جمعیت و زیستگاه های طبیعی آن در کوتاه و بلند مدت در زیستگاه ها از راهبردهای مهم حفاظت از گور ایرانی می باشد. اجرای برنامه های حفاظت مشارکتی با حضور ذی نفعان کلیدی دولتی و مردمی می تواند در اثربخشی برنامه های حفاظتی موثر باشد.