مروری بر تجارب امداد و درمان در عملیات فتح المبین

عملیات فتح المبین که بامداد دوشنبه دوم فروردین 1361 آغاز شد، نقطه عطف بهداری رزمی محسوب می شود. بعد از تجربه بیمارستان کانکسی در فتح بستان، اولین سامانه بیمارستان های صحرایی، که ترکیبی از چندکانکس و چادر بودند در این عملیات مورد استفاده قرار گرفت و به خدمات پزشکی، امدادی و بهداشتی وسعت قابل ملاحظه ای بخشید.

این مقاله یک مطالعه مروری بوده و در تدوین آن علاوه بر مصاحبه تاریخ شفاهی از منابع معتبر موجود استفاده شده است.

در این عملیات، برای نخستین بار در جریان جنگ تحمیلی، بیمارستان صحرایی مجهز به اطاق عمل به کار گرفته شد. سامانه های بیمارستان صحرایی پیشگفت در 3 منطقه از عملیات فتح المبین برپا گردید: "منطقه عمومی دشت عباس توسط نیروهای جهاد سازندگی، برای درمان مجروحین قرارگاه های فتح و فجر"، " منطقه دالپری توسط تیپ امام حسین(ع) که فقط به صورت کانکس بود" و منطقه بلتا، توسط تیپ محمد رسول الله(ص)که ترکیبی از کانکس و سنگر بود و سقف آن را با الوار و خاک پوشانده شده بود". در این عملیات بیش از 15 اورژانس صحرایی خطوط مقدم نبرد را پوشش می دادند. این مراکز در شروع عملیات و قبل از عقب نشینی دشمن، زیر آتشباری شدید قرار داشتند. بیش از 200 نفر پزشک و افزون بر 1000 نفر پرستار و بهیار و نیز 2000 نفر امدادگر، ایثارگرانه در این عملیات خدمت نمودند. عموم پرسنل بهداری استان و سازمان منطقه ای و تیم های اضطراری اعزامی از سراسر کشور، در این عملیات بهداری رزمی را همراهی می نمودند. کلیه امکانات سازمانی و پرسنلی ارتش جمهوری اسلامی در منطقه نیز با همه امکانات در اختیار، در طول عملیات مشارکت مستقیم و فعال داشته اند. برای انتقال مجروحین در سطوح مختلف از وسایل نقلیه کوچک (آمبولانس و خودروهای امدادی سبک)، مینی بوس، اتوبوس (که با تغییراتی امکان حمل مجروح پیدا می نمودند)، و همچنین امداد هوایی (بالگردهای هوانیروز و هواپیماهای ارتش) و دریایی استفاده گسترده انجام می شد.

آرایش طب رزمی عملیات فتح المبین از خط مقدم با حضور امدادگران آغاز و زنجیره امداد و انتقال از آنجا شروع می شد و مجروحین و مصدومین بعد از مداوای اولیه که نوعا حیاتی و زیر آتش دشمن انجام می گردید، به اورژانس های خط منتقل می شدند. مجروحین پس از دریافت خدمات فوری در این اورژانس ها، بسته به شرایط جغرافیایی اورژانس به یکی از سه بیمارستان صحرایی فوق و یا یکی از بیمارستان های شهرهای شوش، اندیمشک، دزفول، اهواز یا آبادان منتفل می شدند. عملیات عظیم بهداری رزمی در فتح المبین یک تجربه عظیم در تاریخ سلامت کشور و یک نقطه عطف بزرگ در تاریخ بهداری رزمی است. تجارب حاصله در عملیات بعدی و در طول دفاع مقدس مورد استفاده قرار گرفت و دایما روند تکاملی خود را حفظ می نمود.