تقارن نامتقارن: چارچوب تحلیلی برای ریاضیات پنهان در خانه های ارزشمند قاجار اصفهان با رویکرد بوم شناسی بصری

هندسه به عنوان یکی از ویژگی های کالبدی معماری است و از میان راهبردهای هندسی، الگوی انتظام دهنده تقارن در آن جایگاهی ویژه دارد. تقارن بدون درنظر داشتن مفاهیمی چون تعادل، توازن، ریتم و تناسب به معنای کامل خود نمی رسد. این پژوهش سعی دارد اصل تقارن را در فرآیند ادراک خانه های قاجاری در اصفهان بررسی و تحلیل کند. مجموعه ای که اگرچه در نگاه اول دارای تقارن بصری است ولی در چشم انداز خود یک مجموعه ی نامتقارن محسوب می گردد. در این پژوهش تقارن به عنوان یک ارزش تکاملی در هندسه ی معماری خانه ایرانی به روش توصیفی- تحلیلی و با تکنیک بوم شناسی بصری مورد تحلیل قرار گرفته و دلایل عدول از این ارزش در محور و فرم ارزیابی می گردد. یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که تقارن از قدیمی ترین انتظام های فضایی و شکلی شناخته شده در فضاهای عمومی معماری ایرانی- اسلامی است تا بتواند کثرت را به وحدت در مرکز فضا گره بزند؛ لیکن تنوع در ابعاد و گوناگونی فضاهای مسکونی و شکل زمین، باعث گردیده است که تقارن کلی در طراحی فضا میسر نگردد و طراح، تقارن را در اجزای نما رعایت نماید. با این وجود توجه به مرکز فضا با خلق حیاط مرکزی و قرارگیری منطقی فضاها در پلان و همچنین استفاده از پیمون و عناصر مشابه به منظور مناسب سازی با دستگاه بینایی، باعث گردیده تا تصویری چشم نواز، منسجم و به ظاهر متقارن در ذهن ناظر شکل بگیرد. نتایج بیان کننده آن است که اگرچه شکل زمین در معماری خانه های ایرانی، شکل گیری معماری متقارن را دشوار و پیچیده می سازد، لیکن طراح بنا با ایجاد فضای هندسی در میان (حیاط مرکزی) و کیفیت خوانایی به واسطه جانمایی و ارتباطات مناسب فضایی، توانسته است رابطه ای جدید از تعادل پایدار در لایه های پنهان ایجاد نموده به نحوی که مخاطب را در کنشی فعال با مفاهیم درونی اثر درگیر و او را به جزیی از این فرآیند ادراکی بدل سازد.