تحلیل و بررسی مهدویت در تفاسیر مهم مذاهب اسلامی

قرآن در کنار سنت، معجزه پیامبر اسلام و راهنمای هدایت بشر است که مهم ترین منبع شناخت عقاید، احکام، اخلاق و دیگر معارف اسلامی به شمار می آید. برای فهم آن، کتاب های بسیاری به نام «تفسیر» نگاشته اند. کتاب های تفسیر هر فرقه از مذاهب اسلامی، بیانگر گزیده ای از عقاید، احکام و اصول اخلاقی آنان است؛ بر همین اساس، منبع درخور توجهی برای شناخت معارف آن مذهب، به ویژه مسایل اعتقادی پیروان آن به شمار می رود.مفسران اهل سنت با دو گرایش کلامی «معتزله» و «اشاعره» نیز در ضمن بیان فهم خود از آیات قرآن، عقاید، احکام و مبانی اخلاقی خویش را نیز تبیین کرده اند؛ ازاین رو واکاوی تفاسیر آنان با رویکرد مهدوی، نقشی مهم در فهمیدن عقاید آنان درباره این آموزه بالنده دارد.درباره خود امام مهدی (عج) در قرآن چیزی بیان نشده است؛ اما آیات فراوانی در قرآن وجود دارد که با مهدویت و اتفاقات مربوط به دوران ظهور ایشان ارتباط تنگاتنگی دارد؛ این مسیله به اعتراف بسیاری از مفسران شیعه و اهل سنت در قالب روایات در ذیل آیات آمده است. با بررسی های انجام شده از تفاسیر شیعه و اهل سنت، مفسران به هجده محور در حوزه مهدویت توجه کرده اند. این محورها عبارت است از: ضرورت وجود امام مهدی (عج)؛ غیبت (اعم از صغرا و کبرا)؛ رجعت (اعم از ایمه و غیر ایمه) و همین طور قبل از شهادت و بعد از شهادت حضرت مهدی (عج)؛ انتظار؛ یاران حضرت مهدی (عج)؛ نشانه های ظهور؛ بررسی فضیلت سوره ها (در حوزه مهدویت)؛ ویژگی های امام مهدی (اعم از خاص و عام)؛ وضعیت جهان قبل از ظهور؛ وضعیت جهان بعد از ظهور و زمان استقرار حکومت؛ بشارت (پیش گویی) درباره ظهور امام قبل از ولادت ایشان؛ القاب و کنیه امام؛ یاجوج وماجوج؛ حکومت امام مهدی؛ دین در عصر ظهور؛ نزول حضرت عیسی؛ وضعیت احکام در عصر ظهور و اشراط الساعه.[1] محورهای یکم تا هفتم را تنها مفسران شیعه مطرح کرده اند و در یازده محور بعدی با دیگر مذاهب اسلامی اشتراک نظر دارند؛ البته این هجده محور یکجا در هیچ یک از تفاسیر جمع نشده و هریک از مفسران مذاهب اسلامی به بخش هایی از محورها درباره امام مهدی (عج) با توجه به اعتقادات خود پرداخته اند که در این مقاله لازم و ضروری است به تفکیک مذاهب اسلامی و به صورت موضوعی به بعضی از آن تفاسیر پرداخته شود. [1]. «اشراط» جمع «شرط» و به معنای علامت و «ساعه» به معنای قیامت است. مقصود از آن نشانه های قیامت است؛ چنانچه در آیه هجدهم سوره محمد (ص) آمده است: «فهل ینظرون إلا الساعه ان تاتیهم بغته فقد جاء اشراطها». به نظر می رسد در بدو امر، ارتباطی بین اشراط الساعه و مهدویت وجود ندارد؛ اما این دو موضوع به دلایل ذیل با هم ارتباط دارند: اول: ظهور حضرت مهدی و نزول حضرت عیسی در روایت متعددی از فریقین در جایگاه اشراط الساعه ذکر شده است. دوم: مواردی از قبیل خروج سفیانی، دجال و خسف که در منابع اهل سنت با عنوان اشراط الساعه مطرح گردیده، در منابع امامیه علایم ظهور دانسته شده اند.