بررسی چالش‏های مشارکت دامداران در طرح‏ها و پروژه‏های حفاظت از مراتع (مطالعه موردی: منطقه سارال در غرب ایران)

مشکلات و چالش های محیط زیستی یکی از مهمترین نگرانی ها و دل مشغولی های انسان در هزاره سوم است. یکی از بخش های مهم محیط زیست و منابع طبیعی که در دهه های اخیر تخریب زیادی را متحمل شده، بخش مراتع است. به همین دلیل در سال های اخیر در کشورهای مختلف پروژه ها و طرح های احیایی و حفاظتی اجرا شده است. اما به دلایل مختلف دامداران به عنوان مهمترین ذی نفعان این بخش مشارکت چندانی نداشتند. بنابراین، ایده اصلی این پژوهش کشف چالش های مشارکت دامداران در این بخش بود. در این رابطه، این مطالعه با هدف کلی بررسی چالش های مشارکت دامداران در طرح ها و پروژه های حفاظت از مراتع در استان کردستان در سال 1401 انجام شد.

این تحقیق از نظر ماهیت از نوع تحقیقات کمی است، با توجه به هدف کاربردی، از لحاظ گردآوری داده ها جزو تحقیقات میدانی و از لحاظ زمانی یک مطالعه تک مقطعی بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دامداران منطقه سارال در استان کردستان بود. منطقه سارال باوسعت 1000 کیلومتر مربع، در استان کردستان در غرب ایران واقع شده است. میانگین بارندگی در منطقه سارال استان کردستان 480mm در سال است. این منطقه از لحاظ آب و هوایی در منطقه نیمه خشک سرد واقع شده است. خاک منطقه سارال دارای بافت لومی شنی هستند که محل مناسب برای چرای دام (گاو، گوسفند، بز) هستند. از لحاظ اکولوژی منطقه سارال یک زیستگاه امن برای تنوع گیاهی و جانوری است. منطقه سارال تقریبا تاکنون موردمطالعه اختصاصی و دقیق قرار نگرفته و اکثریت مطالعات بر روی گونه های گیاهی و جانوری این منطقه انجام شده است و به عوامل تخریب آن توجهی نشده است. شغل اصلی مردم منطقه سارال دامداری است زیرا یکی از مناطق مستعد برای دامپروری و از این لحاظ در کل ایران شناخته شده است حجم نمونه با استفاده از جدول کرجسی و مورگان 385 نفر به روش نمونه گیری چندمرحله ای با انتساب متناسب برای مطالعه انتخاب شدند. ابزار اصلی تحقیق پرسش نامه ای بود که روایی آن توسط پانل متخصصان و پایایی آن توسط ضریب آلفای کرونباخ تایید شد. تجزیه و تحلیل داده ها در دو بخش آمار توصیفی و استنباطی توسط نرم افزارهای SPSS و Lisrel انجام شد.

نتایج ضریب تغییرات نشان داد، چالش های «عدم آشنایی با شیوه های حفاظت از جنگل» و «عدم برگزاری کارگاه ها و دوره های آموزشی برای دامداران» مهمترین عوامل بودند. علاوه بر این، نتایج تحلیل عاملی اکتشافی چالش های مشارکت دامداران در طرح های حفاظت از مراتع را در چهار عامل اجتماعی- فرهنگی (021/15 درصد)، چالش های آموزشی (364/14 درصد)، چالش های مدیریتی و قانونی (324/13 درصد) و چالش های اقتصادی (521/9 درصد) طبقه بندی کرد و این عوامل توانستند 23/52 درصد از واریانس کل عوامل را تبیین نمایند. با توجه به اینکه عوامل آموزشی یکی از مهمترین چالش ها در این زمینه بودند، پیشنهاد می شود که سیاست گذاران و برنامه ریزان منابع طبیعی به مقوله آموزش دامداران توجه بیشتری کنند، زیرا بسیاری از دامداران از رفتارهای حفاظتی مناسب، آگاهی چندانی ندارند.

این پژوهش یکی از نخستین تلاش ها در منطقه غرب ایران برای حفاظت از مراتع بود زیرا در مطالعات حفاظت از مرتع در گذشته به رفتار دامداران به عنوان مهمترین قشر فعال که ارتباط بسیار نزدیکی با مراتع دارند کمتر توجه شده است. دامداران نقش کلیدی در حفاظت از مراتع دارند، زیرا ارتباط بسیار نزدیکی با این بخش دارند. در صورتی که در معرض آموزش های مناسب قرار بگیرند، می توانند به پایداری این بخش کمک اساسی بکنند.